Lesbók Morgunblaðsins - 19.03.1950, Blaðsíða 10

166
LESBÓK MORL.UNBLAÐSINS
grískir munkar komið til Evrópu
frá Kínaveldi. Á göngu sinni studd-
ust þeir við bambusstafi, en í þeim
leyndu þeir silkiormum, sem þeir
síðan gáfu Justinianusi keisara.
Hann kom svo á fót silkiiðnaði í
Evrópu.
Hverjir eru upphafsmenn spuna-
listarinnar, Grikkir, Egyptar eða
Indverjar? Um það eru menn ekki
á eitt sáttir. Víst er þó, að snemma
byrjuðu menn að spinna og vefa
klæði úr mismunandi hráefnum.
Engan vafa telja fræðimenn á því,
að ullin sje elsta spunaefni, sem
notað hafi verið. Því er haldið fram,
að 10000—12000 árum fyrir Krist
hafi Grikkir kembt og spunnið, og
heimildir eru fyrir því, að Grikkir
hafi spunnið og ofið 3000 árum f.
Krist.
Meðal æfagamalla spunaefna eru
silki, hör og baðmull. En ekkert
þessara 9punaefna hefur orðið
mannkyninu til svo mikils gagns
og nytsemdar sem ullin. Alt bendir
til þess, að spunalistin sje upp-
runnin í Grikklandi, Egyptalandi
og Indlandi og að þessi list hafi
verið þarlendum mönnum í blóð
borin. í fyrstu var þráðurinn aðeins
til heimilisnota, en eftir því sem
tímarnir breyttust og menningin
óx, náði þessi list meiri og meiri
útbreiðslu, mannkyninu til gagns
og nytsemdar.
Baðmullarplantan er upprunnin
í Indlandi. í gamla daga ræktuðu
menn baðmull til heimilisnota í
görðum sínum, spunnu síðan og
ófu sjálfir. Því er haldið fram, að
Indverjar hafi verið fyrstir manna
til að útbúa spunahjólið. Snúra lá
yfir hjólið og sneri hún spunatein-
inum, þegar hjólinu var snúið. Ekki
þekktist til þess annað afl í þá
daga en handafl. Sagt er að þetta
spunahjól hafi verið geisilega
þungt og stirt í vöfum. Löngu síðar
komust Englendingar á snoðir um
þetta tæki og fluttu með sjer til
Englands. Var það mikið notað í
Englandi um eitt skeið. Indverjar
munu ekki hafa náð miklum ár-
angri í þessari fögru list, þótt þeir
hafi fundið upp spunahjólið. Víð-
asthvar á Indlandi er ennþá notuð
þessi forna spunaaðferð. Gandhi,
frelsishetja Indverja, kvað hafa lát-
ið sjer ant um spunalistina og viljað
varðveita hana í sínu gamla formi.
Eftir að vjelamenningin barst til
Indlands og inn voru fluttar kemb-
ingar- og spunavjelar árið 1893,
eyðilögðu Gandhi og fylgisveinar
hans verksmiðjur og vjelar og
brenndu mikið af fullunnum vefn-
aði í mótmælaskyni.
í Þýskalandi fundu menn upp
spunahjól með sama sniði og hið
indverska, en minna og meðfæri-
legra. Lengi var þetta spunahjól
hin eina hjálp þeirra manna og
kvenna, er unnu að framleiðslu
skjólfata. Á árunum 1510—’40 voru
fyrst gerðar endurbætur á spuna-
hjólinu. Sumir fræðimenn álíta, að
Johan Jurgens hafi fyrstur manna
smíðað stiginn rokk, en aðrir telja,
að hann hafi einungis endurbætt
hann. Jurgens var myndskeri, og
má vera að hann hafi fundið æfa-
gamlar teikningar af rokkum. Slík-
ar teikningar eru til í biblíuhand-
ritum frá 1525, og er ekki óhugs-
andi að rokkurinn sje mikið eldri
en alment er talið. Á forngripa-
söfnum erlendis eru til ævagamlar
gerðir af rokkum. Einkennilegast
er það, að hvergi eru tveir rokkar
eins. í gamla daga hefur rokka-
smiðurinn farið sínar eigin götur
um útlit og smíði rokksins.
Enginn vafi er á því, að fyrsta
vjelrokkinn gerði ítalinn Leonardo
da Vinci frá Milano. Þessi rokkur
hafði snælduform og var að sögn
mjög hugvitssamlega gerður. Leon-
ardo da Vinci *var noikill hugvits-
maður, sem uppi var á 15. öld
(1452—1519).
Jeg hef oft hugsað um það,
hversu erfitt hefur verið að spinna
áður en spunavjelin sá dagsins ljós.
Sennilega hefur það verið verk
kvennanna að snúa hinu stirða og
þunga spunahjóli. — Þegar stigni
rokkurinn kom fram á sjónarsviðið,
hlýtur að hafa verið erfitt íyrir
spunamennina að hafa undan vef
urunum. Þykir mjer ekki óhugs-
andi, að oft hafi vantað band í þá
daga.
Þjóðverjum hefur veitt betur en
Indverjum á sviði spunalistarinnar,
því hvergi í heiminum hafa verið
gerðar betri ullarvinsluvjelar, eink’-
um spunavjelar, en einmitt í Þýska
-landi.
Tóvinsla Flæmingja.
FLESTIR munu kannast við Flæm-
ingjaland. Þar á ullariðnaðurinn
sjer gamla sögu, því að kunnugt er
að hann var þar á háu stigi í
byrjun 12. aldar.
Flæmsku bændurnir voru harð-
fengnir mjög og duglegir, enda var
lífsbarátta þeirra oft mjög erfið.
Land þeirra liggur undir yfirborði
sjávar á köflum, svo að sjór flæddi
yfir landið oft og tíðum. Bændurnir
urðu þá að flýja og byggja kofa
sína á háum stólpum. Eina hús-
dýrið, sem þeim var ant um, var
kindin. Hún gaf þeim kjöt, skinn,
mjólk og ull. Og ullin veitti þeim
best skjól. „Neyðin kennir naktri
konu að spinna“, segir gamalt mál-
tæki, og það sannaðist á flæmsku
bændunum. Þeir lærðu smátt og
smátt að hagnýta sjer ullina,
kemba, spinna og vefa klæði úr
henni. Stundum var ullin höfð með
sínum eðlilega lit, stundum lituð
með jurtalitum, og notuð í fallega
dúka.
Þegar kaupmenn frá Feneyum
komu til Flæmingjalands, upp-
götvuðu þeir hverjir snillingar
flæmsku bændurnir voru í vefnaði.
Þarna munu hafa átt sjer stað mikil
verslunarviðskifti, því flæmsku