Lesbók Morgunblaðsins - 19.03.1950, Blaðsíða 13

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS

169
Magnús Þórarinsson dvaldist 2 ár í
Kaupmannahöfn og kom síðan
heim á ættaróðal sitt, Halldórsstaði
í Laxárdal. Þar setti hann upp
kembingar- og spunavjelar og
knúði þær allar með vatnsafli. —
Hann starfrækti tóvinslu sína af
miklum dugnaði í 35 ár uns hann
dó árið 1917. Svo hefur verið ritað
um Magnús Þórarinsson, að hann
hafi verið afburða hugvitssamur,
og hafði smíðað handspunavjelar
þær, sem víðast hvar eru notaðar
hjer á landi. Eftir að Magnús kom
heim frá Danmörku, gerði hann
áætlun um kostnað við byggingu
fullkominnar klæðaverksmiðju. Á-
ætlunina lagði Jón Jónsson
fyrir Alþingi árið 1889. Magnús
komst að þeirri niðurstöðu, að
verksmiðjan myndi kosta 120 þús.
kr., sem mun hafa verið geisileg
fjárupphæð í þá daga. Ekkert varð
úr framkvæmdum í það sinn.
Nokkrum árum síðar veitti Al-
þingi 20 þús. kr. lán þeim, sem
vildu hefja ullardúkagerð. Lán
þetta fengu Eyfirðingar árið 1895
og komu sjer upp klæðaverksmiðju
á Akureyri. Var það fyrsti vísir að
Gefjunni.
Um þær mundir sem Magnús
Þórarinsson fór utan til að læra ull-
arvinslu, fæddist Bogi A. J. Þórðar-
son að Hrútsholti í Eyahreppi (árið
1878). Bogi mun vera allmörgum
kunnugur fyrir dugnað sinn. Hann
misti ungur móður sína og var
komið í fóstur 6 ára gömlum til
sjera Magnúsar Helgasonar að
Torfastöðum í Biskupstungum.
Þar ólst hann upp. Um aldamótin
mun Bogi hafa komið til Reykja-
víkur og nam hann trjesmíðar hjá
Steindóri gamla trjesmið á Klapp-
arstíg. Er Bogi hafði lokið smíða-
náminu, vann hann hjer í Reykja-
vík við trjesmíðar. Árið 1906 byrj-
aði hann búskap að Lágafelli í Mos-
fellssveit, en um 1912 keypti hann
ullarverksmiðjuna að Álafossi með
Við rokkinn.
öllu tilheyrandi af sýslunefnd Gull-
bringu- og Kjósarsýslu. Ekki leið á
löngu uns dugnaður Boga kom í
ljós. Hann gerði geisimiklar breyt-
ingar á ullarvinslunni. I fyrstu
voru allar vjelarnar knúðar vatns-
afli, en eftir nokkurn tíma var
þessu breytt. Öll hús á Álafossi
voru uppljómuð og vjelarnar knúð-
ar rafmagni. Það var löngu áður en
Reykjavík fekk rafmagn. Oft var
þá gestkvæmt að Álafossi, því
marga fýsti mjög að sjá þessar
nýungar, rafljósið og rafknúðar
vjelar.
Dugnaður Boga var geisimikill
og útsjónarsemi hans var við brugð
-ið. Geta má þess, að Bogi keypti
fyrstu mjaltavjelarnar, sem hing-
að fluttust, og notaði þær við bú-
skap sinn.
Bogi endurbætti vjelakost verk-
smiðjunnar og keypti fullkomnar
vjelar til framleiðslu á ullardúkum,
en í þá daga voru vjelarnar ekki
svo fullkomnar sem þær eru riú í
Klæðaverksmiðjunni Álafoss. Bogi
rak Álafoss um 5 ára skeið, en árið
1917 seldi hann verksmiðjuna nú-
verandi eiganda hennar, Sigurjóni
Pjeturssyni.
Árið 1924 kom Bogi aftur til
Reykjavíkur og ári síðar stofnsetti
hann ullarverksmiðjuna Gefn við
Frakkastíg, sem hann breytti
nokkru síðar í ullarverksmiðjuna
Framtíðin. Þar var byrjað í smáum
stíl. Fyrst var keyptur ullartætari
og eitt kembingarsett, en þarna
kom fram ein nýung hjerlendis.
Kembir.grrvjelarnar unnu alt sjálf-
krafa. Þær höfðu sjálfvirkan ullar-
kassa og sjálfvirka yfirfærslu, sem
færði ullina milli vjela. — Þessar
fyrstu kembingarvjelar voru geisi-
afkastamiklar, en höfðu þann ó-
kost, að lopinn úr þeim var ekki
jafn sem skyldi. Bogi bætti úr því
rokkru seinna og keypti annað
kembingarsett, spunavjel með 300
þráðum og tvinningavjel . Þessar
vjelar voru keyptar lítið notaðar
frá Þýskalandi.
Um þessar mundir byrjaði Bogi
á prjónlesframleiðslu og litun í
sambandi við það. Ullarverksmiðj-
una Framtíðin starfrækti Bogi um
10 ára skeið, en seldi hana Slátur-
fjelagi Suðurlands árið 1934.
Enginn einstaklingur mun eiga
jafnmikinn þátt í ullarvinslu okk-
ar íslendinga og Bogi Þórðarson.
Hann var enginn sjerfræðingur á
sviði ullarvinsluvjela, en samt
setti hann upp kembingar- og
spunavjelar sem væri þar fagmað-
ur að verki. Hann á einnig mikinn
þátt í því, hve langt prjónlesfram-
leiðsla okkar er á veg komin, þótt
mörgu sje enn ábótavant. Hann
fór fyrstur manna að fást við sjálf-
virkar hringprjónavjelar (sokka-
vjelar). Oft gekk það illa, og var
þó ekki hæfileikaskorti um að
kenna, heldur vanþekkingu þeirra
manna, sem höfðu töglin og hagld-
irnar, því hreinasta fáviska var að
nota hið íslenska kamhgarn ,:í svo
fíngerðar vjelar. Það sýndi sig líka,
að þegar garnið var gott, gengu