Lesbók Morgunblaðsins - 26.03.1950, Blaðsíða 12

184
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
endranær, byrjar eftir þessa breyt-
ingu, sunnudag í 15. v. sumars á
sumaraukaárum og um leið verð-
ur röskun á tvímánuði og haust-
mánuði, svo að þeir byrja og enda
viku seinna á sumaraukaárum en
öðrum árum, eins og heyannir.
Lengi mun það hafa verið svo
reglubundið um hina þrítugnættu
mánuði hins gamla íslenska tíma-
tals að þeir byrjuðu ár frá ári,
hver fyrir sig sama vikudag í sömu
viku sumars eða vetrar, eftir því
hvort þeir fylgdu sumri eða vetri.
Svo hefir líka verið um fardaga að
þeir byrjuðu ætíð á fimmtudegi
með sjöundu viku sumars. Harpa
hefir t. d. byrjað með fyrsta sum-
ardegi, Miðsumar, Heyannir, sunnu
daginn í 14. viku sumars, Gormán-
uður á laugardegi með vetri og
Þorri föstudaginn tæpar þrettán v.
af vetri. Sumarið hefir þannig 6
mánuði þrítugnætta og 4 daga,
aukanæturnar, eða 184 daga, og 191
dag á sumaraukaárum, en vetur-
inn hefir alltaf 6 mánuði þrítug-
nætta, eða rjetta 180 daga.
Þetta, hvenær sumar, vetur,
þorri o. s. frv. hefir byrjað eða
muni byrja er hægt að reikna ná-
kvæmlega með fingrarími, langt
aftur í eða fram í tímann, að ó-
breyttu tímatali, miðað við mán-
aðardag og ár, eins hvaða viku-
dag sumars eða vetrar ákveðinn
mánaðardagur hefir verið ákveðið
ár, eða muni verða.
Öðru máli cr að gegna um reikn-
ingiim viðkomandi tunglkomu. Þar
skakkar oft nokkru þótl öðru
hverju beri saman við ahnanök, og
mun sú skekkja oftar koma þann-
ig í seinni tíð, að tunglkoma verði
seínna miðað við almanak heldur
en fingrarímið gerði ráð fyrir.
En það er auðvelt fyrir bann
Scm rciknar cftir fingrarími, að
lagfæra þetta nokkuð, cf það sýn-
ír sig að arlega skakki að mun
og oftast á saxna veg.
l’atyar.
Jeg lít líka svo á að leiðrjett-
ing hafi verið gerð um þetta við-
komandi pöktum.
í seinni tíð eða síðan 1924 hefir
verið tilgreint í almanökum hverj-
ir væru paktar hvers árs. Ef það
er borið saman við kenningu
Jóns biskups Árnasonar, sjest að
almanökin telja pakta hvers árs
einum lægri en J. Á. kennir að
reikna þá. T. d. telur almanakið
1950 pakta 11, en ættu að vera 12
eftir kenningu J. Á. Ef reiknað
er með pöktunum á sama hátt og
J. Á. kennir, þá gerir þessi mis-
munur það að verkum að tunglfyll-
ing telst einum degi seinna en J. Á.
kennir.
Jeg ætla nú að sýna hvenær
tunglkomur voru taldar eftir fingra
rímskenningunni þegar gyllinital
var 13 eins og það er nú.
Nýtt tungl: 17.jan., 16. febr., 17.
mars, 16. apr., 15. maí, 14. júní, 13.
júlí, 12. ág., 11. sept., 10. okt., 9.
nóv. og 8. des.
Þannig var reiknað- með sama
milhbili á milli mánaðanna hvaða
tunglaldarár sem var, svo að þeg-
ar tunglkomudagurinn í janúar var
fundinn, þá voru tunglkomudagar
hinna mánaðanna taldir fundnir
um leið, með því að telja frá hon-
um.
Ef maður vildi nú gera leið-
rjettingu við þetta í samræmi við
þá breytingu sem virðist hafa ver-
ið gerð á pöktum almanakanna, þá
teljast tunglkomur á þessu ári cin-
um degi seinna í hverjum mánuði
heldur en hjer hefir verið sýnt.
Kemur það líka bctur hcim við
almanakið í ár, en ekki er þar með
sagt að samskonar leiðrjetting ætti
eins vel við almanakið næsta ár,
eða ætíð næstu ár.
KímspiIUsár.
Samkvæmt fingxarimi Jons bisk-
ups er svo að sjá eftir því sepa
hann kennir, að reikna vetrar-
komu, að hann hafi talið vetur
byrja á föstudegi og dæmi hans
um að reikna komu miðsumars
bendir á fimmtudag.
Þetta er jeg hræddur um að sje
ekki rjett, þó að jeg þori ekki að
fullyrða það.
Þessi gamla rímvísa á að vísa á
Þorrakomu:
„Helgar þorra tel jeg til
tvær frá jólaprýði,
rímspillir ef reikna vil
rjett er hin þriðja líði“.
Þetta virðist mjer standa heima
ef talið er frá þrettánda degi ióla,
6. jan., að þá komi Þorri næsta
föstudag, þegar tvær helgar eru
liðnar, eða þrjár á rímspillisárum,
sem venjulega eru 28. hvert ár, og
var síðast 1939.
Árið 1899 var sleppt að hafa rím-
spillisár, og var hafður venjulegur
sumarauki árið eftir, 1900, í þess
stað, enda var þá sunnudagsbók-
stafur G eins og venjulega á sum-
araukaárum. Liðu þá 40 ár á milli
límspillisára. Næst, er svo stend-
ur á að G verður sunnudagsbók-
stafur aldamótaár, verður árið
2300, og er líklegt að þá verði eins
að farið, enda verður næsta ár á
ur.dan rímspillisár, ef ekki vbrður
sama breyting á, og var um alda-
mótin 1900.
Um þrenn aldamót af hverjum
fernum, munu hafa orðið 40 ár á
milli rímspillisára, hin sömu alda-
mót og þegar sleppt hcfir verið
hlaupárum og mun svo verða hjer-
eftir.
Samfylgd páskanna.
Jeg vil geta þess, til gamans, með
því að jeg veit ekki til að á það
liafi vcrið minnst, af þeim sem um
fhigrarím liafa skrifað, að stund-
um eru paskar, hvitasunna o. s. frv.
máaaðardaga eftir sömu röð, urn