Lesbók Morgunblaðsins - 26.03.1950, Blaðsíða 13

Kjarnork
PETER KAPITZA heitir hann, og
honum eiga Rússar það að þakka
öllum öðrum mönnum fremur, áð
þeir eiga nú kjarnorkusprengju.
Þetta er kaldhæðni örlaganna,
því að þekkingar sinnar í þessum
efnum hefur Kapitza aflað sjer í
Englandi, við Cavendish Labora-
tory of Experimental Physics, sem
er deild úr hinum mikla Cambridge
háskóla. En einmitt þar komust
helstu eðlisfræðingar þessarar ald-
ar, og þar á meðal Kapitza, upp á
það að kljúfa frumeindir og upp-
götvuðu neutrónana eða orku
frumeindanna.
Peter Kapitza er fæddur í Rúss-
Iandi 1899, sonur hershöfðingja í
her keisarans. Faðir hans komst
seinna í vinfengi við kommúnista,
en Peter Kapitza fór úr landi í upp-
hafi byltingarinnar. Hann hafði þá
um hríð starfað við iðnaðarháskól-
ann í Petrograd. Hann fór til Eng-
lands og komst þar í kynni'*við
Rutherford lávarð og fyrir milli-
mörg ár eins og verið hefir fyrir
mörgum árum eða verða mun.
T. d. árið 1710 og 1862, páskad. 20.
apríl, hvítasunna 8. júní.
Árið 1711 og 1863, páskad. 5. apr.,
hvítasunna 24. maí.
Þannig fylgdist það að í 38 ár
og hefði fylgst að áfram ef ekki
hefði komið stryk í reikninginn
aldamótaárið 1900, vegna þess að
þá var sleppt hlaupári.
1805 og 1957: páskadagur 14.
apríl, hvítasunna 2. apríl.
1806 og 1958: páskadagur 6. apríl.
hvítasunna 25. maí.
Þannig fylgist það að í 95 ár,
en þá kemur líka breyting á vegna
aldamótaársins 1900.
Við þetta er það að athuga, að
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
185
ufræðíngur Rússa
Hann var einu sinni í Englandi og þá kölluðu Bretar hann „The Mad
Mullah“, en stofnuðu þó 200.000 Sterlingspunda rannsóknarstofu handa
honum. Nú hefur hann launað með því að fá Rússum í hendur kjarn-
or kuspr eng j una.
göngu hans fekk Kapitza aðgang í
Cavendish árið 1921, sem þá var
miðstöð allra eðlisfræðirannsókna.
Rutherford lávarður var þar yfir-
maður og hann var óþreytandi við
alls konar rannsóknir. En auk hans
voru þar Sir John Cockcroft pró-
fessor (nú yfirmaður kjarnorku-
rannsókna Breta í Harwell) dr.
Walton Oliphant og dr. P. M.
S. Blackett, sem fengust við kjarn-
orkurannsóknir og eru ásamt öðr-
um upphafsmenn kjarnasprengj-
unnar. — Þessum mönnum varð
Kapitza handgenginn. Hann stofn-
aði klúbb, sem við hann er kendur
og starfar enn. Þar ræddu menn um
flóknustu og þýðingarmestu atriði
eðlisfræðinnar, en Kapitza var j'afn
an áheyrandi og lærði margt og
mikið. Oft var þar talað um kiarn-
orkuna og hvernig ætti að Jeysa
þarna getur páskadagur orðið viku
seinna á nokkrum árum á vfir-
standandi öld t. d. 1957, eins og jeg
hef áður talað um.
Þessi samfylgd páskanna, ef svo
má að orði komast, um viss ára-
bil getur varað nokkuð á annað
hundrað ár t. d. ef jeg tel frá ár-
unum 1904 og 2360, sem bæði hafa
páskad. 3. apr. Þannig fylgist það að
i 140 ár, en raskast um aldamóta-
árið 2500.
Jeg hef heyrt sagt að sr. Jens
V. Hjaltalín hafi einhverntíma
skrifað einhverjar athugasemdir
um fingrarím, en ekki veit ieg
hvenær það hefir verið eða hvar
það er að finna, og væri æskilegt
að fá vitneskju um það.
hana úr Iæðingi. Hjer voru fremstu
vísindamenn heimsins á þessu sviði
saman komnir og hlaut Kapitza að
læra mikið af þeim, enda fór svo,
að meðal þessara meistara varð
hann einnig meistari.
Hann fór að gera tilraunir sjálf-
ur um að kljúfa frumeindir og rak
þær með svo mikilli ofdirfsku að
öllum ofbauð, og fyrir það var hann
kallaður „The Mad Mullah.“ En
vísindamennirnir höfðu mikið álit
á honum. En þar sem slíkar til-
raunir gátu ekki farið fram í há-
skólanum, vegna hættu af spreng-
ingum, þá reisti breska stjórnin
sjerstaka rannsóknarstofu fyrir
Kapitza og heitir hún „The Mond
Low Temperature Research Lab-
oratorv.“ Kostnaður varð 200.000
Sterlingspund. Kapitza heimtaði að
á vegg byggingarinnar væri upp-
hleypt mynd af krókódíl. Átti það
að vera táknræn mynd, því að
krókódíllinn er eina skepnan, sem
ekki getur litið aftur fyrir sig, og
Kapitza sagði að vísindin ætti altaf
að horfa fram, en aldrei aftur.
Þarna helt Kapitza nú áfram
rannsóknum sínum af mesta kappí
og í sambandi við þær fann hann
upp aðferð til að gera helium fljót-
andi, en það hefur haft geisi mikla
þýðingu fyrir flughstina. Árið 1931
hlotnaðist honum sá heiður, seni
aðeins er veittur fáum Englending-
um, en útlending hjer um hil aldr-
ei. Hann var kosinn fjelagi Britains
Royal Society. En þremur árum
seinna fór hann til Rússlands, og
hefur ekki komið aftur.
Ekki er gjörla kunnugt hverhjg
á þessu stóð. Það er þó Euhnugt,