Lesbók Morgunblaðsins - 16.04.1950, Síða 3
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
207
tæki liðug 600 manns, og svo mætti
lengja leiktímann, byrja fyr og
hætta seinna að vorinu, og með því
móti yrði leikhúsið væntanlega
nógu stórt, þótt 100.000 manns ætti
heima í bænum“.
LEIKHÚSMÁLIÐ var hjartans
mál Indriða Einarssonar. Lengi
stóð hann svo að segja einn uppi
með það. Sumir töldu það ekki
tímabært. Öðrum blöskraði sá
kostnaður, sem af því mundi leiða.
Og til munu hafa verið þeir menn,
er töldu að vjer hefðum ekkert við
leikhús að gera, vjer hefðum eitt-
hvað annað þarfara að hugsa um
en slíkt tildursmál og hjegóma-
mál.
En Indriði gugnaði ekki þótt ó-
vænlega bljesi. Hann var sann-
færður um að hann væri að vinna
að mesta menningarmáli þjóðar
sinnar. Hann hafði ekki asklok fyr-
ir himinn nje sjóvetling þumlafull-
an af peningum fyrir átrúnaðar-
góð. Frá hans sjónarmiði var menn-
ingin aldrei of dýru verði keypt,
af því að hún „eflir alla dáð“. Á
einum stað sagði hann:
„Vjer erum að verða rík þjóð.
En hjer skortir hugsjónir. Það er
ekki til neins að neita því, að hug-
sjónirnar hafa umskapað þjóðirn-
ar. Hver þjóð hefir sál, og sálin
hefir þarfir eins og líkaminn. Hug-
sjónalaus þjóð er — hreppur. Þing-
ið, sem hún lætur fulltrúa sína
sitja verður — hreppaskiláþing til
að mæla með nýum hreppstjóra.
Það lyfli áliti okkar, bæði í okkar
cigin augum og annara þjóða, ef
við hefðum eitthvert mark og mið
í andlegum efnum að stefna að.
Það væri öllum auðsætt hve vel
það færi afkomendum þeirra
manna, sem skrifað hafa íslensku
sögurnar. Það findi margur útlend-
ingurinn hve sjáll'sagt það væri
fyrir þjóðina, sem átt hefir Snorra
Eufcmia Waage
Sturluson, að hafa andlegar hug-
sjónir á dagskránni“.
Og á öðrum stað segir hann:
„íslendingar hafa fleiri takmörk-
um að ná en verða búmenn og sjó-
menn. Saltfiskur, smjör og ull
munu seint verða til þess, að vekja
velvild eða eftirtekt þjóða á lands-
mönnum. Það sem best mundi
(
vekja hvort tveggja væri skald-
skapur og listir. Þótt efnai'ramfar-
ir sje undirstaða undir andlegum
framförum, þá eru þær aldrei
nema grunnurinn undir húsinu, en
ekki húsið sjálft. íslendingum
mun kippa í kynið ennþá, og þeirra
hugsjón hlýtur að vera að ná aftur
því, sem þeir áður voru, rithöfund-
ar, sagnaritarar og skáld. Það, sem
gert hefir verið til að styðja listir
og vísindi er ekki alt, sem þai'f til
að halda við íslenskri tungu og ís-
lensku þjóðerni. Mænirinn á bygg-
inguna er ókominn, en hann er
leikhúsið. Leikhúsið er efsta loft
menningarinnar í hverju landi“.
En hvcrnig stóð nú á því, að
Indriði hafði tekið slíku ástfóstri
við lciklistina og fengið slika trölla-
trú á menningargildi leikhús-
anna?
Til þess að fá skýringu á því
leitaði jeg upplýsinga hjá dóttur
hans, frú Eufemiu Waage, því að
það fanst mjer alt merkilegast, er
hún hcfði um það að segja og ólík-
legast til misskilmngs.
Frásögn frú Eufemíu Waage.
— Fimtán ára gamall kyntist
pabbi leiklistinni fyrst. Hann sá þá
leikna Útilegumennina eftir Matt-
hías Jochumsson. Hafði Skugga
Sveinn svo stórkostleg áhrif á.hann,
að hann gleymdi stað og stund og
var sem í leiðslu. Vissi hann ekki
úf sjer fyr en dyravörðurinn kom
til hans og sagði að nú ætti að loka
húsinu. Þessi heillan og hrifning
entist pabba ævilangt og á gamals-
aldri gat hann enn endurlifað í
ar.da þessa stund. Sagði hann þá oft
að ekkert hefði snert sig svo djúpt
á lífsleiðinni sem örlög Skugga
Sveins og það atriði úr Fjalla-Ey-
vindi þegar Halla kastar barninu í
fossinn. í endurminningum sínum
segir hann frá því að sjer hafi fund-
ist sýningin á Útilegumönnunum
það „mesta í heimi“. Og þá sór
hann leiklistinni órofatrygð og
efndi það vel, því að jeg held að
mjer sje óhætt að fullyrða að hann
hafi verið henni dyggur þjónn upp
frá því til hinstu stundar.
Sigurður Guðmundsson málari
var um þessar mundir lífið og sálin
í leiklistinni hjer í bæ. Hann hafði
hvatt Matthías til að semja Úti-
legumennina og var í ráðum með
honum. Sigurði var og mjög í mun
að leitast fyrir meðal hinna ungu
mentamanna hvort þar væri ckki
efni í rithöfunda og skáld. Varð
það til þess að ýmsir skólapiltar
fóru að fást við leikritageið, svo
sem Valdemar Briem og Kristján
Jónsson Fjallaskáld. Og 18 ára gam-
all lagði pabbi út í það að semja
Nýársnóttina og var hún leikin í
latínUskólanum þá um veturinn.
Var hún þá söngleikur. Sciima
breytti pabbi henni í það íorm, er.
flestir þekkja.
Að loknu stúdentsprófi 1872 fór
pabbi til Kaupmannahafnar og
stundaði þar hagfræðinám í fimm
ár og sjölta árið lilustaði hann á
hagfraeðifyrirlestra við haskolann