Lesbók Morgunblaðsins - 16.04.1950, Blaðsíða 4

203
LESBÖK MORGUNBLAÐSINS

í Edinborg. í Kaupmannahöfn mun
hann iafnan hafa farið í leikhús
er hann átti þess kost. í Edinborg
var engin fastur leikflokkur þegar
hann var þar, en þangað komu leik-
flokkar frá London. Þar sá pabbi
Sir Henry Irving í Richard III eftir
Shakespeare og það sagði hann að
sjer hefði orðið hrein ópinberun.
Hafði hann síðar oft orð á því að
það mætti hafa til marks um há-
menningu Breta að þeir hefði aðlað
Sir Henry fyrir leiklist hans.
Þegar pabbi kom heim aftur 1878
var Sigurður málari dáinn fvrir
fjórum árum, og höfðu þá hinir
og aðrir fengist við að leiðbeina um
leiksýningar, þar á meðal Helgi E.
Helgesen skólastjóri. Nú var leitað
til pabba að Kann yrði leiðbein-
andi og tók hann það að sjer. Hafði
hann síðan leikstjórn á hendi þang-
að til Leikfjelag Reykjavíkur var
stofnað 1897, en þá tóku aðrir
við.
Ekki hygg jeg að þessi revnsla
hefði átt að vera örfandi fyrir
pabba, því að hann hefir varla haft
upp úr þessu annað en erfiði og
áhyggjur. Mig minnir að á þeim
árum hafi tekjum af leiklistarstarf-
seminni verið skift í vetrarlok, og
mun þá ekki oft hafa verið feitan
gölt að flá.
Jeg man vel eftir því þegar
pabbi skrifaði um Þjóðleikhúsið í
Skírni, að þá fanst sumum vitleys-
an hafa náð hámarki, og voru það
eigi siður mentamenn en almenn-
ingur sem heldu því fram. Og
seinna var það oft að pabba blöskr-
aði hvað menn voru óskygnir á
menningargildi leikhúsa og hvað
honum fanst barlómurinn and-
styggilegur, ef minst var á það að
veita fje til lista og vísinda. Hvað
honum fanst menningarmálin vera
afskift hjer! Hann hafði það oft
til að bera saman hvað veitt væri
hjer til 7,aridlegu samgöngumál-
anna“ og samgangna á sjó og landi.
Ekki var það af því að hann teldi
því fje illa varið, sem fór til bættra
samgangna á sjó og landi. En hann
gerði þennan samanburð til að sýna
hvað menningarmálin ætti erfitt
uppdráttar.
Einu sinni var honum sögð þessi
saga: Maður hitti bónda og spurði
hvernig honum liði. Bóndi svaraði:
„Mjer liði nú vel, ef ekki væri all-
ar þessar helvítis framfarir, sem
okkur ætla lifandi að drepa.“
Þetta fanst pabba snillilega talað
út úr hugarfylgsnum búraskapar-
ins og kyrstöðuhneigðarinnar. Þá
skrifaði hann grein og sagði þar
meðal annars:
„Við erum fáir, fátækir og smá-
ir. Þetta er orðtak, sem margir hafa
tekið ástfóstri við. Það þýðir: við
erum fáir og fátæk vesalmenni.
„Fáir“ er satt, hitt ósannindi. Setn-
ingin er endurtekin í lúalegasta til-
gangi. Hún á að vera afsökun, er
menn reyna að koma sjer undan
„öllum þessum helvítis framförum,
sem okkur ætla lifandi að drepa“.
Hún á að vera afsökun fyrir því,
þegar menn telja eftir eitt eða tvö
ómagaframfæri handa listamönn-
um og gleyma því, að listgáfumað-
ur, sem enga viðurkenningu fær, er
listgáfumaður í styrjöld við þjóð-
fjelagið".
Hann hafði óbifanlega trú á því,
að þjóðin hefði næg efni til þess
að koma upp þjóðleikhúsi og reka
það. Hjer væri nógir og góðir leik-
kraftar og leikritaskáldin mundu
koma íram hvert af öðru með vax-
andi þjóðarþroska. Og þegar leik-
ritin Fjalla-Eyvindur og Hadda-
Padda vöktu stórkostlega hrifn-
ingu í Kaupmannahöfn, þá sagði
hann eitthvað á þessa leið:
— Þarna sjáið þið, íslendingar
leggja undir sig Danmörk og þeir
eru í þann veginn að leggja undir
sig heiminn. Og nú verður þeim
„stolið“ af okkur vegna þess að þeir
verða að rita á framandi tungu.
Það hefði engin hætta verið á því
ef þeir hefði skrifað leikritin á ís-
lensku og þau hefði fyrst verið
leikin hjer. Og íslendingar hafa
lang best skilyrði til þess allra að
leika íslenska sjónleika.
í sambandi við þetta mintist hann
á leiksýningu sem hann hafði sjeð
á Drury Lane leikhúsinu í London
1905. Þar var sýnt leikrit, sem
gerðist á íslandi. Hann dáðist að
þeirri fyrirhyggju sem leikhús-
stjórinn hefði sýnt í smáu og stóru.
Kvenbúningar voru rjettir, menn
komu inn á leiksviðið ríðandi á ís-
lenskum hestum, með íslenskar
svipur og í íslenskum hnökkum.
Leiksviðið var Þingvellir og mynd
af Henglinum í baksýn. Leikhús-
stjórinn hafði sent málara gagngert
til íslands sumarið áður til þess að
mála Hengilinn. „Og þó var þetta
ekki íslenskt“, sagði pabbi. „Eng-
inn getur sýnt eins vel á sviði hvað
íslenskt er, eins og íslendingar
sjálf ir“.-----
Það væri nú synd að segja að
pabbi hefði staðið einn uppi í bar-
áttu sinni fyrir Þjóðleikhúsinu,
enda þótt mest mæddi á honum,
Margir vinir hans studdu hann vel
og drengilega. Þar má fyrst og
fremst nefna Einar H. Kvaran
skáld, sem var þjóðleikhúshug-
myndinni hlyntur frá upphafi og
studdi hana jafnan af heilum hug.
Sama er að segja um Jakob Möll-
er núverandi sendiherra. En þó var
svo komið 1923 að þeir heldu að
málið væri tapað. Leið svo og beið
fram til 1927.
Þá var það að Jónas Jónsson al-
þingismaður kom fram með hug-
mynd þá er bjargaði málinu al-
gjörlega. Hann vildi fara þá leið,
að láta skemmtanaskattinn koma
þjóðleikhúsinu upp. Og hann bauð
aðstoð flokksmanna sinna til þess.
Þeir pabbi hittust hjer heima hjá
mjer og manninum mínum fil þess
að tala um þetta. Og mjer verður