Lesbók Morgunblaðsins - 23.04.1950, Blaðsíða 3

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
223
land gætu gert slíkar mælingar.
Allmargir munu hafa byrjað á þess-
um veðurathugunum, en entust
þetta eitt eða tvö ár og gáfust þá
upp, nema Thorlacius umboðsmað-
ur. Hann hjelt athugunum sínum
áfram í full 50 ár og lengst af alveg
upp á eigin spýtur. En eftir að Árni
Thorlacius fell frá, tók Ólafur, son-
ur hans, við veðurathuganastarfinu
og síðan ekkja hans, frú Anna. Það
er þeim þremur að þakka, að til eru
nú rúmlega 100 ára athuganir á
þessum eina stað. Frá árinu 1845 og
fram til ársins 1919 eða nær því 75
ár hafði sama fjölskyldan í Stykk-
íshólmi þessi störf með höndum.
Athuganir Árna Thorlaciusar voru
gerðar af stakri vandvirkni.
Auknar veðurathugaiúr
frá 1874.
Veðurstofan danska var stofnuð
árið 1870. En veðurathuganir þar í
landi höfðu áður verið aðallega
undir stjórn vísindafjelagsins. Árið
1874 byrja nokkrar stöðvar aðrar
hjer á landi auk Stykkishólms, fvr-
ir forgöngu veðurstofunnar dönsku
svo sem Teigarhorn, Djúpivogur og
Grímsey. — Nokkru seinna komu
Möðruvellir í Hörgárdal til sögunn-
ar og þá nokkru síðar Akureyri. —
Veðurstofan danska kom líka á fót
veðurathugunum í Vestmannaeyj-
um 1880, og sama árið hjer í Reykja
-vík, en þá höfðu um skeið verið
gerðar veðurathuganir í Latínu-
skólanum. Hef jeg í höndum veður-
bók frá árunum 1871—79 frá Jóni
Árnasyni, skólaumsjónarmanni. —
Gerði hann veðurathuganir sínar á
vegum danska vísindafjelagsins.
Þær athuganir hafa ekki verið birt-
ar, en Gunnlaugur heitinn Claessen
yfirlæknir gaf mjer þessa veður-
bók. Hefur hann sjálfsagt fengið
hana úr dánarbúi tengdaíöður síns,
Björns Jenssonar, en hann háfði
veðurathuganir á liendi um alhnörg
ár, mun hafa tekið við þeim af Jóni.
Jöklaraunsóknir
byrja hjer á landi.
Tilefnið til þess að jeg fór að
gera ítarlegar rannsóknir á veður-
breytingunum, var það, að mjer
Ijek hugur á að fá samanburð á
veðurfarsbreytingunum hjer og í
nágrannalöndunum, en þar hafa
verið gerðar víðtækar rannsóknir á
hitabreytingum síðustu áratugina.
Jeg byrjaði athuganir mínar á jökl-
iim hjer á landi árið 1930 og vildi
reyna að komast að raun um, hve-
nær jöklarnir hefði farið að stytt-
ast fyrir alvöru, en þeir höfðu far-
ið ört minkandi síðustu tuttugu
árin.
En til þess að gera útreikninga
mína ekki allt of erfiða og vi'ða-
mikla, hef jeg valið mjer fáar
stöðvar til samanburðar, aðallega
að sjálfsögðu þær, sem eru með
þeim helstu, og þá fyrst og fremst
Stykkishólm, síðan Reykjavík, Vest
-mannaeyar, Teigarhorn og Gríms-
ey eins langt aftur í tímann og at-
huganir eru fyrir hendi. Auk þess
hef jeg tekið samanburð frá nokkr-
um fleiri stöðum.
Loftslag er altaf að hlýna.
Samanburður sá, sem jeg hef gert
á loftslaginu, er í stuttu máli gerð-
ur þannig, að meðalhitinn er reikn-
aður út fyrir tímabilið frá árinu
1901 til 1930. Er það meðaltal notað
sem mælikvarði á hita viðkomandi
staðar. Síðan er meðalhiti annara
ára eða mánaða borinn saman við
þetta tímabil. Kemur þá í ljós, að
ekkert 30 ára tímabil fyrir síðustu
eldamót, sem við náum til með
veður.athuganir, hefur verið eins
hlýtt og tímabilið 1901—1930. Þó
munar þetta ekki miklu. Tímabilin
eru látin grípa hvert inn í annað.
Sje hinsvegar tímabilið frá 1930—
1949 borið á sama hátt saman við
meðaltalshitann frá 1901—1930, þá
kemur í Ijós, að þetta tímabil hefur
verið verulega hlýrra. (Sjá línu-
rit 1).
Línurit hitabreytinganna eru
reiknuð með því að taka sífelt 30
ára meðaltölu, eða meðalhita 30
ára. Fyrsta athuganaárið í Stykk-
ishólmi er t. d. árið 1846. Er þá
tekinn meðalhiti frá 1846—75. —
Næsti meðalhiti frá 1847—76 og síð-
an frá 1847—77 og þannig koll af
kolli alla leiðina til áranna 1919—
1948. Lengra verður ekki komisl
til þess að nota 30 ára tímabil.
Þannig táknar hver punktur á þess-
um línuritum 30 ára meðaltal. Þeg-
ar við athugum þau, þá berum við
því ekki saman einstök ár, heldur
eingöngu 30 ára tímabil. En með
því móti jafnast óv'enjulega hlý eða
óvenjulega köld ár, svo að saman-
burðurinn verður skýrari og á-
byggilegri.
Nú er málshiti eða meðalhiti
Stykkishólms á árunum 1901—1930
3,4 stig og árshitinn 1919—1948 4,2
stig, eða hitinn er orðinn 0,8 stig-
um hærri síðara tímabilið. — Ef
við tökum tímabilið 1856—85 þá
hefur meðalhiti í Stykkishólmi ekki
verið nema 2,7 stig, eða 1,5 stigum
lægri en síðasta 30 ára tímabilið.
Svona yfirlit geta menn lesið úr
þessu línuriti og sjeð á augabragði,
hvernig hlýindin hafa aukist hlut-
fallslega mjög svipað á öllum þeim
veðurathugunarstöðvum, sem tekn-
ar eru.
Á línuritinu sjest, hvernig lín-
urnar sífelt hækka, eftir því sem
lengra kemur fram, en þó sjerstak-
lega síðustu áratugina. Línuritið frá
Vestmannaeyjum er dálítið frá-
brugðið hinum, en það kemur til
af því, að í fyrstu virtist, að um
enga hitaaukningu hefði þar verið
að ræða, en við nánari athugun
kom það í ljós, að veðurathuganir
voru fluttar frá kaupstaðnum í
september 1941 og suður í Stór-
höfða. Þetta raskaði samanburðin-
um, en þegar athuganirnar voru
leiðrjettar eftir því fráviki, sem
þessi flutningur skapuði, þá var