Lesbók Morgunblaðsins - 23.04.1950, Blaðsíða 6

226
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Rússneskir vísindamenn telja, að
hafís hafi tekið að minka í Kara-
hafi og Barentshafi um og eftir
1920, siglingar hafi smám saman
orðið auðveldari á þessum slóðum
flest árin, og árið 1940 var íslaust
við alla norðurströnd Rússlands og
Síberíu frá ágústlokum til septem-
berloka.
Samkvæmt flugmyndum, sem ár-
lega hafa verið teknar af hafís-
breiðunum norður af Rússlandi og
Síberíu að sumrinu, hefur verið
reiknað út, að hafíssvæðið norður
af þessum löndum hafi minkað um
1 milljón flatarkm. frá 1924—1944.
Þykt lagnaðarísa á Norðurskauts-
hafinu mældist 365 cm., þegar Frið-
þjófur Nansen var þar með Fram
á árunum 1893—96, en 1937—40
mældist þyktin aðeins 218 cm., er
rússneski ísbrjóturinn „Sedov“ var
á reki á svipuðum slóðum og Fram.
Takmörk freðjarðar í Síberíu hafa
færst norður á bóginn um marga
tugi km. á síðustu áratugum.
Rreytingar á gróðri
og dýralífi.
Því er haldið fram, að hitabreyt-
ingin komi greinilega í ljós nú þeg-
ar í gróðri og dýralífi á Norður-
löndum. Skógartakmörk hafa hækk
-að í fjöllum. Fræárum hefur fjölg-
að á Finnmörk. Árshringar í trjám
hafa þyknað. Gamlir varðeldakest-
ir, sem sums staðar eru enn við
lýði í Noregi og jafnan voru settir
svo hátt til fjalla, að skógur skvgði
ekki á bálið, ef ófrið bar að hönd-
um, eru nú umkringdir nýsprottn-
um furutrjám.
Hefur hitasveiflan
náð hámarki?
Nú er von að menn spyrji: Hvers
konar breytingar eru hjer að ger-
ast? Er þetta varanleg breyting,
sem veldur aldahvörfum, eða er
hjer aðeins um tiltölulega skamma
sveiflu í árferði að ræða? Líkur
benda til, að hjer sje aðeins um ó-
venjulega langa sveiflu að ræða,
sem þegar hafi náð hámarki. sínu,
og sje engan veginn sambærileg
við hinar jarðsögulegu veðurfars-
breytingar, svo sem ísaldarskeiðin,
en hins vegar í ætt við veðurfars-
sveiflur þær, er virðast hafa mark-
að spor í menningu og í vaxtar-
skilyrðum jurta og dýra, um það
levti er Norðurlönd bygðust.
Síðan ísöld lauk á Norðurlönd-
um er talið, að liðnar sjeu um 100
aldir. Af þeim tíma hafa hitamæl-
ingar aðeins verið gerðar í eina og
hæsta lagi tvær aldir á fáeinum
stöðum. Við sjáum því lítið aftur
og eigi fram á þessu sviði.
En þær hitamælingar, sem fyrir
hendi eru, hafa bent til þess, að
meðalhiti hjeldist að mestu óbreytt
-ur á hverjum stað, þrátt fyrir mis-
munandi árferði, — þangað til að
núverandi hitasveifla hófst. En hún
hefur orðið til þess að vekja geysi-
miklar umræður um sögulegar
veðráttubrevtingar og áhrif þeirra
á þjóðlíf og sögu.
Fyrri hitasveiflur.
í frumsögu norrænna þjóða hafa
áreiðanlega orðið fjórar miklar
veðurfarssveiflur, sem markað hafa
djúp spor í gróður og dýralíf á
Norðurlöndum.
Hin fyrsta hefst nokkru eftir ís-
öld, er veðurfar verður svo hlýtt
og þurt, að mýrar þorna og verða
"kógi vaxnar. Þá hefst að líkindum
landnám og eldri steinöld á Norð-
urlöndum.
Síðan hefst atlantiska tímabilið,
nokkru kaldara og mun votviðra-
samara en áður var. Þá kafnar trjá-
gróður á mýrlendi sakir vætu, en
eftir sitja trjárætur og fauskar und-
ir mosa og mýrasverði. Þá hefst
yngri steinöld.
Á þriðja skeiðinu, hinu subbor-
eala, er stendur frá því um 3500—
1000 f. Krists burð, verður lofts-
lagið mun þurrara, svo að trjá-
gróður myndast aftur á mýrlendi,
einkum barrtrje. Þá hefst bronsöld
um miðbik tímabilsins.
Loks hefst subatlantiska tímabil-
ið um 1000 árum fyrir Krists burð
og um líkt leyti eða nokkru síðar
járnöld í menningu Norðurlanda-
búa.
Þá verður veðurfar nokkru kald-
ara og mun rakara en áður hafði
verið. Trjágróður hverfur af mýr-
lendi og lætur eftir sig annað lag
af rótarhnyðjum og fauskum í mó-
mýrum, en ofan á safnast sem fyr
mosar og grassvörður.
Eftir að subatlantiska tímabilið
hófst er að minsta kosti ekki hægt
að finna stórfeldar breytingar í
gróðri mómýranna, og má því æíla
með almikilli vissu, að engar sveifl-
ur hafi orðið í veðurfari, er jafu-
ist á við breytingu þá, er varð fyrir
h. u. b. 3000 árum.
Veðráitan hefur áhrif á
menninguna.
Hins vegar hefur árferði verið
upp og ofan, og margir álíta, að
stundum hafi heilar aldir komið
svo hagstæðar eða óhagstæðar, að
þær hafi markað spor í menningu
og þjóðlíf Norðurlanda.
Einkum hefur því verið haldið
fram, að veðurfar hafi verið sjer-
lega hagstætt á víkingaöldinni, og
hafi það hleypt slíkum vígahug í
Norðurlandabúa, að frægt er orðið.
Aðrir hafa svarað því til, að eins
mætti varpa því fram, að forfeður
okkar hefðu lagst í víking til þess
að afla sjer lífsnauðsynja, af því að
þröngt væri í búi heima fyrir og
árferði erfitt.
Eitt atriði er þó, sem bendir til
þess, að árferði hafi verið óvenju
gott og lítill snjór í fjöllum Nor-
egs í upphafi víkingaaldar. Fundist
hafa hin síðustu ár fornar örvar
til fjalla þar í landi, og ætla fræði-
menn að þær sjeu frá því um 400—