Lesbók Morgunblaðsins - 23.04.1950, Blaðsíða 11

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
231
Tfr 'fT £5
EFNISHYGGJA OG SÁLHYGGJA
SÍÐAN kappræðurnar fóru fram í Stúdentafjelaginu um „Trú og vís-
indi“, hefir mikið verið um þau efni talað manna á meðal. Flestum
mun finnast það villandi að tala um trú og vísindi sem andstæður nú á
dögum, því að hvort tveggja hugtakið er svo vítt, að það bindur hitt í
sjer. Vísindin komast ekki af án trúar, og trúin kemst ekki af án vís-
inda. Deilan var því heldur ekki um þetta, heldur um efnishyggju og
sálhyggju. Og sem þáttur i þeim umræðum birtist hjer álit tveggja
vísindamanna, og er annar þeirra að minsta kosti heimsfrægur.
I.
Á þessari öld höfum vjer heyrt
mikið um það talað, að vísindin
hafi eytt allskonar hindurvitnum
trúarinnar og hjátrú, en ef vel er
að gætt þá er hjátrú og hindurvitni
ekki eingöngu bundin við trúar-
brögð. Það á alveg eins við um vís-
indamenskuna. Hvað er hjátrú?
Það er trú, sem bygð er á röngum
forsendum, maður gæti líka skýrt
það þannig, að það sje röng túlkun
á sannleikanum. Og þá er það ljóst,
að vísindi 19. aldar voru bygð á
hjátrú, því að þau miðuðust við
það, að til væri ein örlítil agnar-
ögn, sem nefndist atom, og henni
yrði ekki deilt. En nú hefir henni
verið deilt. Þessi ímyndaða frum-
eind var aldrei til, og þess vegna
var það ekki annað en hjátrú og
hindurvitni að byggja vísindakerfi
á tilveru hennar.
Það væri freistandi að gera dálít-
inn samanburð á efnishyggjunni
og trúnni á andann til þess að sjá
hvar fremur gætir hjátrúar og
hindurvitna. Efnishyggjan er nú í
rauninni ekki annað en „lífsvenja“
frá sálfræðilegu sjónarmiði, því að
hún er ekki bygð á raunveruleika
heldur ímyndun. Vísindamenn 19.
aldar voru að mestu leyti efnis-
hyggjumenn. Þá var alþýða manna
að reyna að losa sig undan kenni-
setningum kirkjunnar. Nú er al-
þýðan komin á stig efnishyggjunn-
ar, en vísindamennirnir, sem
fremstir standa, hafa borið efnis-
hyggjuna fýrir borð, vegna þess
að hún getur ekki samrýmst þeim
uppgötvunum, sem gerðar hafa
verið á sviði andans.
í flestum borgum er sleginn ó-
sýnilegur töfrahringur um það
svæði, er kallast getur hjarta
þeirra, og innan þessa hrings eru
lóðir um það bil helmingi dýrari
en annars staðar og alt yfirleitt
dýrara. Fjöldi manna, sem talar
um hindurvitni trúarinnar, gehgst
fúslega undir að greiða ævilangt
skatt til þess að mega búa innan
þessa töfrahrings. Þetta er talið
eðlilegt og heilbrigt.
Kunnugt er það, að þúsundir
manna trúa í blindni á sumt af því,
sem stendur á prenti. Skrumaug-
lýsingar um vörur og skemtanir,
er ekki annað en ein tegf'nd af
hópsefjun. Þá er og kunnugt u ’erja
tröllatrú þúsundir manna hafa á
undralyfjum alskonar. Og ef vjer
skygnumst víðar, þá sjáum vjer að
flest af því, sem talið er gott og
blessað í daglegu lífi, er bygt á
hjátrú. Vjer sjáum einnig að efnis-
hyggjan fordæmir ekki neina hjá-
trú, ef hægt er að hafa hag af
henni. Það er því efnishyggjan,
en ekki trúin, sem*styður hjátrú
og hindurvitni.
Hvernig stendur á því, að efnis-
hyggjan getur þrifist og dafnað
jafnhliða því, að vísindin eru
smám saman að uppgötva sannleik-
ann? Það er vegna þess að það
tekur langan tíma fyrir almenning
að fella sig við nýar skoðanir. Fyr-
ir fimmtíu árum heldu vísinda-
menn því fram, að hjátrú væri alt,
sem ekki bygðist á efnislegum
grundvelli. Þessi trú hefir nú fest
rætur meðal almennings. En í dag
hafa, vísindin kollvarpað þessari
kenningu. Hún fekk ekki staðist
hinar nýu uppgötvanir um afstæði,
kjarnorku, íleiðslurafmagn o. s.
frv. —
Það er nú eftir að vita hvort al-
menningur þarf önnur 50 ár til þess
að tileinka sjer hina nýu afstöðu
vísindanna, en hún er tvímælalaust
sú, að efnishyggjan byggist ekki á
sönnum grundvelli.
Vísindin stefna nú að því að
rannsaka hina ósýnilegu náttúru.
Árið 1929 gaf Sir Arthur Eddington
út bók sína „Science and the Uns-
sen World“ og kveður þar niður
efnishyggjuna á vísindalegum
grundvelli. Um sama leyti tók Sir
James Jeans svo að segja í sama
strenginn þar sem hann talar um
sköpun heimsins sem árangur stór-
kostlegrar hugsunar hins skapandi
meistara, en sú kenning hefði ver-
ið óhugsandi fyrir 50 árum. Alexis
Carrel, sem nú starfar við Rocke-
feller vísindastofnunina, segir
hispurslaust í bók sinni „Man the
Unknown”, að vjer þurfum ekki
á efnislegum og vjelfræðilegum
uppgötvunum að halda, að vjer
höfum nú svo mikið af þeim að
vjer ráðum ekki almennilega við
þær, og að maðurinn verði nú að
reyna að kynnast sjálfum sjer bet-
ur og andlegum hæfileikum sínum.
Hann segir að það sje meir en
nóg til af vísindamönnum, en of
lítið af afburðamönnum. Hann á
þar sjálfsagt við það hve margir
vísindamenn lifa á því að hagnýta