Lesbók Morgunblaðsins - 21.05.1950, Síða 1

19. tölublað.
Sunnudagur 21. maí 1950.
XXV. árgangur.
GÖMUL RAUNASAGA
Tíminn langa dregur drögu
dauða og lífs sem enginn veit.
FYRIR fjórum árum hóf Finnur
landsbókavörður Sigmundsson að
gefa út safn þjóðlegra fróðleiksrita,
dálítilla hefta, er hann nefndi Menn
og minjar. Nú þótt mjer sje, eins
og þorra hversdagsmanna, lítið
gefið um afturgöngur og uppvakn-
inga og sje því erfitt að fella mig
við ,.minjarnar“, „forystuna“ og
annað slíkt — kjósi heldur þær
myndirnar, sem kristnir Islending-
ar við hafa nú á dögum, semsje
menjar, forustu og þar fram eftir
götunum, þá er þessi andhælishátt-
ur ekki til þess að gera veður út af
honum. Hann kemur þó úr allra-
ólíklegustu átt þegar hann kemur
frá hendi þessa manns, sem er
hverjum manni lausari við tilgerð.
En síst er að undra að miður sje
um visna trjeð þegar svona er um
hið græna. Það sem í þessu tilfelli
skiftir mestu er það, að bækurnar
hafa sjálfar verið hinar lofsverð-
ustu — dæmdar á þeim grundvelli,
að þær eru ætlaðar alþýðu manna
og eiga ekki að skoðast sem nein
l'ullgild rannsóknarrit. Þeim er
þannig háttað. að prentuð eru gögn,
sem geymast hjer í handritasöfn-
unum, nauðsynlegustu skýringar
og atliugasemdir látnar fylgja þess-
um textum, og fyllri grein gerð
fyrir þeim í formáium.
Safnið hófst á einkar fróðlegu
hetti, sem nefnist Ur blöðum Jóns
Borgfirðings. Þá kom annað er
gerði Daða Níelssyni hinum fróða
sömu skil. Þar mátti segja að eftir
góðan væri að mæla, og nægja
mundu honum til ódauðleika kyæði
þeirra Bólu-Hjálmars og Gríms
Thomsens, þótt glötuð væru öll
verk sjálfs hans, en svo er fyrir að
þak^a að þar er öðru nær. Síðan
komu rit síra Jóns Norðmanns,
Allrahanda og Grímseyjarlýsipgin.
Þar á eftir fylgdu rit um og eftir
Níels Jónsson skálda og Einar
Andrjesson frá Bóiu. En hefti Ein-
ars vdrðist mjer hafa tekist síst.
Það er með ólíkindum hve erfitt nú
er orðið að gera þessum manni skil,
enda þótt hann lifði fram á daga
fjöldamargra okkar, sem enn erum
á lífi.
Áður en lengra er haldið, vildi
jeg mega skjóta því hjer inn í að
þeir sem kunnugleik þykjast hafa,
gefa í skyn að áður langt liði, muni
koma í safni þessu öll hin frægu
Skaulaljóð, ásamt greinargerð um
atvik þau, er að þeim lágu, og æfi-
atriðuni allra þeirra skálda, er þátt
tóku í þeirri kvæðasennu. En þeir
voru nú sumir ekki beinlínis smæl-
ingjar, eins og Guðmundur Berg-
þórsson, sem upptökin átti, öllum
varð að svara og öllum svaraði s\'o
að eftirminnilegt er, og Steinn
biskup Jónsson, sem sánnarlega
var meira skáld en ýmsir hafa látið
í veðri vaka nú á síðustu tímum.
Við skulum vona að þessa heftis
verði sem skemst að bíða.
En hverfum nú aftur að því sem
orðið er. Alveg nýlega er komið út
7. hefti af ritsafni þessu, og nefrffst
einfaldlega Söguþáttur tir Fnjóska-
dal. Sá titill gefur enga bendingu
um það, hve átakanleg raunasaga
þessi þáttur er, nje heldur hver
viðburður útkoma þessa litla heftis
er sökum þess samanburðar, sem
þarna er gerður á óvjefengjanleg-
um samtíma-heimildum og þjóð-
sögum og munnmælum um sama
efni. Þó hefur Finnur Sigmunds-
son því miður alveg gengið fram
hjá því dulræna í sögnunum, W
fyrir þá sök skrifa jeg greinark^^i
þetta. Ekki svo að skilja að jeg ýiti
þar sjálfur nægilega góða greiiwá
mörgu til þess að geta fært þífc í
ietur, heldur miklu fremur til !?#
að hvetja aðra þar til. Fólk á stpðv-
um sögunnar, cða kunnugt á þcim,
mundi án efa enn haía fi*á mörgu
að segja með góðum heimildtítn.
ÁRIÐ 1826 bjó á Illugastöðum í
Fnjóskadai Kristján Jónssonúhrepp
stjóri og umboðsmaður, en um-
boðsmenn voru þeir menn neíndjr,
cr ráðsmenn \-oru yfir þjóðjörðdm
liver í sínu hjeraði. Kristjah ‘vftc íá