Lesbók Morgunblaðsins - 23.07.1950, Page 2

358
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
ísleifur var biskup í 24 ár og and-
aðist 1080. Tveimur vetrum síðar
var Gissur sonur hans vígður bisk-
up, og var hann þá fertugur að
aldri.
„Gissur biskup var ástsælli af
öllum landsmönnum, en hver mað-
ur annara, þeirra er vjer vitum hjer
á landi hafa verið. Af ástsæld hans
og af tölum þeirra Sæmundar
(fróða), með umráði Markúsar lög-
sögumanns, var það í lög leitt, að
allir menn töldu og virtu alt fje
sitt, og sóru að rjett virt væri, hvort
sem var í löndum eða lausaaurum,
og gerðu tíund af síðan. Það eru
miklar jarðtegnir, hvað hlýðnir
landsmenn voru þeim manni, er
hann kom því fram, að fje alt var
virt með svardögum, það er á ís-
landi var, og landið, og tíundir af
gjörvar, og lög á lögð, að svo skal
vefa meðan ísland er bygt.
Gissur biskup ljet og lög leggja
á það, að stóll biskups þess, er á
íslandi væri, skyldi í Skálholti vera
og lagði hann þar til stólsins Skál-
holtsland og margra kynja auðævi
önnur, bæði í löndum og lausum
aurum“.
Margt er merkilegt við þessa
frásögn Ara fróða. Á henni sjáum
vjer það fyrst og fremst, að fyrir
forgöngu fyrsta íslenska biskupsins
hafa forráðamenn þjóðarinnar og
alþýða sameinast í bæn á neyðar-
stund og beðið guð heitt og innilega
að afljetta þeim harðindum, sem þá
voru. Og það hrífur. Þegar á eftir
kemur sú árgæska að heita má eins
dæmi á íslandi. Hjer er ekki um
neina tilviljun að ræða. Þetta er
árangur þess að menn ákalla hin
góðu máttarvöld með samstiltum
huga. Hinn mikli spekingur, Helgi
Pjeturss., sagði það óhikað, að
menn gæti haft áhrif á tíðarfarið,
ef hugir þeirra væri nógu samstilt-
ir Þetta sýnir líka, að það er ekkert
hjegómamál að tala um það að
halda almenna bænardaga í land-
inu, þar sem menn sameinast af
einum huga og í einlægni og biðja
hins sama af brennandi sál. Með
því gerast kraftaverkin, því að
kraftur andans nær himinskauta
miHi
Það var svo í lög tekið á Alþir gi,
eftir að þetta kraftaverk bænarinn-
ar hafði gerst að tilstilli ísleifs bisk-
ups, að jafnan skvldi fasta hinn
tólfta dag jóla, það er að segja, sá
dagur var valinn sem almennur
bænadagur fyrir góðu áríerði. Þau
lög hefði gjarna mátt standa enn í
dag, en hafa illu heilli gleymst fvr-
ir löngu.
Þá er og getið um tvenn lög, er
Gissur biskup gekst fyrir að sett
væri. og skyldu standa um aldur
og ævi. Önnur voru þau, að biskups
stóll skyldi ætíð í Skálholti vera,
og til þess gaf biskup ættleifð sína,
Skálholtsland og mörg auðævi önn-
ur. Alþingi tók við gjöfinni og setti
þessi ævarandi lög, sem nokkurs
konar skipulagsskrá fyrir því að
gjöfin skyldi haldast og tilgangur
hennar, meðan íslensk þjóð væri
kristin.
Þetta hefir ekki verið haldið.
En hin lögin, sem Gissur ljet
setja, tíundarlögin, þau haldast
fram á þennan dag. Það voru
Mammons lög, og þess vegna hafa
þau haldist. En hin tvenn lögin,
sem miðuðu að viðhaldi og eflingu
kristinnar trúar í iandinu, hafa
ranglega verið feld niður. íslending
ar hafa heimtað sinn Barrabbas.
HJER skal ekki rakið hver áhrif
siðcbótin hafði á gengi Skálholts-
stóls. Það yrði of langt mál. En þess
má aðeins geta, að þá hrifsaði erlent
vald til sín yfirráð kirkjunnar á ís-
landi og þá fór frám stærra eigna-
rán hjer á landi en svo, að nokkur
von væri til þess að íslendingar
gæti lifað hjer til frambúðar, mann
sæmandi lífi.
En á tvenn tímanna tákn má
benda. Feðgar voru fyrstu biskup-
arnir í Skálholti og feðgar voru
seinustu biskuparnir þar. Skálholts
staður hófst með guðsblessun og
góðæri eftir hörmungaár og mann-
felli. Eftir rúmar sjö aldir lagðist
hann niður vegna óárans og harð-
inda.
Vegna móðuharðindanna og
mannfellis þess og hörmunga, sem
af þeim leiddu, var með konungs-
brjeíi 29. apríl 1785 ákveðið að
leggja niður bæði skóla og biskups-
setur í Skálholti og flytja hvort
tvepgja til Reykjavíkur, „þar sem
aldrei heíir jörð brunnið síðan er
landið bygðist og liggur aðeins mílu
vegar frá aðsetri sliftamtmanns, og
mundi því verða til mikils hægðar-
auka fyrir hinn sameiginlega em-
bættisrekstur beggja (biskups og
stiftamtmanns)“. Jafnframt var á-
kveðið að selja á uppbóði allar jarð
eignir Skálholtsstóls.
Önnur höfuðástæðan fyrir flutn-
ingi biskupsembættisins til Reykja-
víkur var því sú, að gera erlenda
valdinu, þ. e. stiftamtmanni hægra
um vik.
Þá voru biskupar í Skálholti
Finnur Jónsson og Hannes sonur
hans, hinn mætasti maður í alla
staði. Hann var þó þessum flutn-
ingi meðmæltur, og mun það með-
fram hafa verið af því hvert afhroð
Skálholt galt í jarðskjálftunum
1784. Þessir jarðskjalftar voru hinir
mestu, er nokkurn tíma hafa kom-
ið á íslandi síðan það bygðist.
Hrundu þá í grunn flest bæarhús í
Skálholti og brotnuðu allir húsa-
viðii svo, að ekki var hægt að nota
þá til þess að reisa húsin að nýu.
Kirkjuna sakaði lítt. Þessir jarð-
skjálftar voru 14. og 16. ágúst og
urðu biskupar að hafast við í tjöld-
um ásamt heimafólki sínu. Ekki
var hægt að ná í timbur í kaup-
stöðum til þess að byggja upp stað-
inn, svo að Hannes biskup flýði