Lesbók Morgunblaðsins - 23.07.1950, Qupperneq 5

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
.101
Norska safnið, sem vjer tökum.
á móti í dag, er sjálfstæð heild, dá-
lítið sýnishorn norskrar menningar.
En safn vort, Þjóðminjasafn ís-
lands, er helgað íslenskri menningu
einni, og það er ekki í verkahring
þess, að safna að sjer erlendum
menningargripum úr öllum hlut-
um veraldar. En allt, sem kemur
við lífi og sögu sjálfra vor, allt
sem skýrir á einhvern hatt feril
vorn, á hingað erindi og mun verða
tekið hjer sem auíúsugesti. Og
þetta á einmitt við um norska safn-
ið fremur öllum erlendum gripum,
sem oss kynnu að verða gefnir.
Fyrir því eru gamlar og óhraktar
heimildir, að forfeður vorir, þeir
er land námu á íslandi í öndverðu,
komu frá Noregi. Landnámið sjálft
byggðist ekki hvað síst á því, að á
víkingaöld eða landnámsöld ís-
lands, höfðu Norðmenn náð þeim
þroska í skipsbyggingarlist, að
þeim var fært yfir hið mikla haf,
sem skilur löndin. En eins og skip-
in, sem þessir landnámsmenn komu
á, voru ávöxtur aldalangrar fram-
vir.du á Norðurlöndum, svo var og
öll sú menning, er þeir höfðu yfir
að ráða, orðin til á ævalöngum
tíma. Þróun, sem tók þúsundir ára,
hafði skapað þá menningu, er norsk
ir menn fluttu hingað út á 9. öld
fyrir aðeins 30 mannsöldrum. Svo
mjög hefur saga hins íslenska þjóð-
stofns gerst utan endimarka lands
vors, og þetta megum vjer eng-
an veginn láta oss yfirsjást. Það er
þetta, sem eldri hluti norska safns-
ins á að minna oss á, og þess vegna
hefur norsku safngjöfinni verið
valinn staður við hliðina á þeim
sal, sem ætlað er að sýna fornöld
sjálfra vor. í eldri hluta norska
safnsins er meðal annars nákvæm
eftirmynd af einum merkasta rúna-
steini Noregs, Eggjumsteininum,
sem geymir sýnishorn tungu vorr-
ar, eins og forfeður vorir töluðu
hana í Noregi nokkrum öldum fyr-
Mynd Ólafs helga.
ir íslands byggð. Og það mun vekja
sjerstaka gleði margra íslendinga,
að í þessu sýnishorni örlar á vísi
þeirrar íþróttar, sem löngum hefur
skipað hæstan sess hjer á landi,
íþrótt skáldskaparins. Hjer getur
einnig að líta ýmsa þá gripi, er sjer-
kennilegir voru. fyrir ytri menn-
ingu Norðmanna, er þeir námu ís-
land. Gripir þeir, er fundist hafa
hjer á landi frá sama tíma, sverja
sig ótvírætt í ætt þessara, og mun
það verða augsýnilegt hverjum
safngesti, þegar íslenska fornaldar-
safnið hefur verið sett upp. Mun
þá augljóst verða það, sem jeg hef
oft um hugsað, að jafnvel þótt vjer
hefðum ekki sögulegar heimildir
um landnám á íslandi, þá mundu
þessir forngripir fræða oss um upp-
runa þjóðarinnar og hvenær land
byggðist.
Af öðium gripum hins eldri hluta
finnst mjer sjerstök ástæða til að
nefna hið gamla líkneski Ólafs
heiga frá Seim. Það minnir oss á,
að þótt hann væri aldrei konu igyr
vor, átti hann eitt sinn naihio r.ki
á landi hjer. Hann var verndar-
dýrlingur 72 kirkna á íslandi, eftir
því sem ráðið verður af heimildum,
og af öllum dýi'lingaskaranum voru
það aðeins sjálf María guðsmóðir
og Pjetur postuli, sem fleiri íslensk-
ar kirkjur voru helgaðar. Ekki
löngu seinna en þessi fagra mynd
var skorin í Noregi, orti Einar Gils-
son fyrstu íslensku rímuna, sem oss
er kunn, Ólafs rímu Plaraldssonar:
Ólafur kóngur örr og fríður
átti Noregi að ráða,
gramur var æ við bragna blíðr
borinn til sigurs og náða.
Svo ástsæll var Ólafur helgi hier
á landi, að menn heldu áfram að
gefa kirkjum líkneski hans og
myndir löngu eftir siðaskipti, er
dýrkun helgra manna tókst af, og
má sjá dæmi þessa á Þjóðminja-
saíninu.
Eins og hinir eldri gripir norska
safnsins minna á, að íslendingar
voru í öndverðu af Noregi komnir,
þannig sýna yngri gripirnir, hversu
hvor þjóð fór sína leið, þegar stund-
ir liðu. Jafnvel rúnasteinninn frá
Dynna, legsteinn eða bautasteinn
frá 11. öld, gefur þegar tilefni til
hugleiðinga um þetta. Rúnasteina
virðist forn-ísl. alls ekki hafa látið
eftir sig, og hlaut þó sá siður að
hafa verið landnámsmönnum kunn-
ur. Og' listmunirnir úr norskri
bændamenningu sýna, hversu ólík
að mörgu leyti norsk alþýðulist á
18. og 19. öld var ísl. alþýðulist á
sama tíma, þétt báðar þjóðirnar
stæðu eitt sinn í sömu sporunum
og um nokkurn veginn '!''fnhátt
menningarstig væri ’að ræða.
Jeg nefni ekki þessi atriði í þeirri
veru, að jeg þykist þar með gefa