Lesbók Morgunblaðsins - 20.08.1950, Blaðsíða 7

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
195
samningar á döfinni milli Kanada
og Bandaríkjanna um að stækka
stöðvarnar þarna, og er þá ráðgert
að þar fáist 4 miljónir hestafla.
Uppkast að samningi hefur þegar
verið gert, en stjórnirnar í Was-
hington og Ottawa verða að stað-
festa það áður en hafist verði handa
um framkvæmdir. Verkfræðingar
segja að vel sje hægt að ná 4
miljóna hestafla orku úr Niagara-
fossum, án þess að þeir sje sviftir
fegurð sinni. Gert er ráð fyrir að
kostnaður Kanada við þetta fyrir-
tæki verði 150—200 miljónir doll-
ara.
KANADA er mikil þörf á því að
auka rafmagnsframleiðsluna. Síð-
ast liðin þrjú ár hefur verið skort-
ur á rafmagni í Ontario fylki, svo
að menn hafa neyðst til þess að
skamta rafmagnið, en það hefur
orðið til hnekkis fyrir iðnaðinn í
hinum stærri borgum. Orsökin til
þessa rafmagnsskorts er sú hvað
notkun þess hefur farið ört vax-
andi, en auk þess hefur vatnsmagn
ánna verið með minna móti vegna
þurka. Harðast hefur rafmagns-
skömtunin komið niður á einstak-
lingum, því að það hefur altaf ver-
ið viðkvæðið að iðnaðurinn yrði að
sitja fyrir, því að allur iðnaðuv og
námagröftur í Ontario og Quebec
er rekinn með raforku.
í fylkjum þessum eru engin kol
og það er því augljóst, að iðnaður
hefði ekki getað tekið svo stórstíg-
um framförum þar, sem raun hefur
á orðið, ef vatnsorkan hefði ekki
verið. Það er giskað á, að orkan,
sem Kanada fær frá vatnsorku-
stöðvum sínum, samsvari að gildi
29 miljónum smálesta af kolum á
ári.
Einhver helsti iðnaður Kanada er
timbursuða og pappírsgerð, enda
tekur hún um fjórða hluta af raf-
orkunni. Það þarf 100 hestöfl til
þess að framleiða eina smálest af
blaðapappír, og 95% af pappírs-
verksmiðjunum nota raforku til
framleiðslunnar.
Hinar miklu aluminium og asbest
verksmiðjur í Quebec nota einnig
rafmagn eingöngu.
Nú sem stendur koma 857 hest-
öfl raforku á hverja 1000 íbúa í
Kanada, og er það því með fremstu
löndum í hagnýting raforku.
MIKIÐ af þeirri vatnsorku, sem
enn er óbeisluð í Kanada, er langt
norður í óbygðum. Þetta telja menn
kost, því að bygðin hljóti smám
saman að færast norður eftir, og
það verði miklu auðveldara að
nema þar land, þegar rafstöðvar sje
komnar þar. Robert Winters ráð-
herra, sem hefur með raforkumálin
að gera, hefur lýst yfir því, að
Kanada eigi framfarir sínar og al-
menna velmegun mest að þakka
rafmagninu. Nú er í ráði að bæta
2.000.000 hestafla orku við á næstu
tveimur árum, og þykir með því
trygt að þessar framfarir haldist og
ný tækifæri skapist til aukinnar
velmegunar.
^ ^ ^ ^
»»
Oibotiheta
T
í LANDNÁMU segir frá því að
hafið var sakamál á hendur Erni
í Vælugerði í Flóa til þess að
revna að flæma hann úr hjeraði. En
hann varð svo sekur, að hann
skyldi falla óheilagur fyrir and-
stæðingum sínum „hvarvetna nema
í Vælugerði eða í örskotshelgi við
landareign sína“.
Örskotshelgi hefir þá verið inn-
an þess svæðis, er menn gátu skot-
ið lengst af handboga, en ekki neitt
ákveðið mál. Það sjest á því sem
á eftir kemur: „Svo fengu þeir færi
á Erni að hann rak naut úr landi
sínu; þá vágu þeir Örn, og hugðu
menn að hann mundi óheilagur
fallið hafa. Þorleifur gneisti, bróð-
ir Arnar, keypti að Þormóði Þjóst-
arssyni, að hann helgaði Örn; Þor-
móður var þá kominn út á Eyrum;
hann skaut þá skot svo langt af
handboga, að fall Arnar varð í öi'-
skotshelgi hans“.
Nú „er enginn einna hvatastur“
og mátti því ekki vita nema að ný
met víkkuðu örskotshelgina enn.
Þá mun hafa verið ákveðið hvað
örskotshelgi næði langt, og getur
Páll Pálsson þess í athugasemd á
handriti nokkru í Landsbókasafni
að löggild örskotshelgi hafi verið
„1200 faðmar tolfræðir“.
Einkennilegt er það, að land-
helgi hefir skapast á sama hátt og
örskotshelgi. Hún var upphaflega
miðuð við það hvað fallbyssur
þeirra tíma gæti dregið langt, það
er að segja hve vítt út fyrir land-
steina menn gæti varið með fall-
byssum í landi. Og þar sem fall-
byssur reyndust ekki langdrægari
þá en þrjár sjómílur, þá varð land-
helgin talin ná þrjár sjómílur frá
landi. Landhelgin var með öðrum
orðum kúluskotshelgi.
Ef menn hefði verið sjálfum sjer
samkvæmir, átti landhelgin jafnan
að færast út eftir því sem fallbyss-
ur urðu langdrægari, alveg eins og
Þormóður Þjóstarsson færði út ör-
skotshelgina með hinu fræga bog-
skoti sínu. Væri landhelgi þá orð-
in svo víð nú, að enginn þyrfti að
kvarta. Þá ætti ísland tvímælalaust
alt landgrunnið.
Á þessari öld virðist það harla
heimskulegt og út í hött, að miða
landhelgi við það hvað elstu fall-
byssur voru langdrægar. En svo
er þó gert. Og þeir, sem mestu
ráða um þessi mál, halda því fram
að það sje hefðbundið, hvað sem
rjettarmeðvitund manna segir.