Lesbók Morgunblaðsins - 26.11.1950, Blaðsíða 14

f 562 N
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
r urnar hafi komið. Þær eru komn-
ar austan úr Asíu. En menn greinir
nokkuð á lun það frá hvaða landi
]">ær hafa borist ;il Norðurálfunnar.
De L’Isle telur að hin svonefnda
Alexandríurotta sje sama og svarta
rottan (mus íattus). En Alex-
andríurottan varð að frásögn hans
ekki áhangandi manninum fyr en
á 7. öld. Fram að þeim tíma hefði
* hún hafst við í óbygðum Arabíu.
Og það er sennilega ástæðan til
þess að hún barst ekki til Evrópu
með skipum fyrir þann tima.
Þegar krossierðirnar hefjast
hafa rotturnar gerst áhangendur
mannsins og elta hann hvert sem
hann fer. Og vegna þess að svarta
rottan er dugleg að klifra, komst
hún fljótlega um borð í skip, og af
því dró hún nafn sitt og var kölluð
skipsrotta. Með skipunum barst
hún svo til allia hafna við Mið-
jarðarhaf.
Frá hafnarborgunum breiddist
hún svo út um löndin með miklum
liraða. Hún var fljótari að nema
Evrópu, heldur en hvítir menn að
nema Ameríku. Og fyrir lok 13.
aldar var hún orðin að landplágu.
Hún var þá einnig komin til Eng-
lands og írlands. írar kölluðu hana
„frönsku músina'* (ean francach),
cn það var vegna þess að á þeim
arum kölluðu þeir franskt alt sem
var af e’rlendum uppruna.
Skömmu síðar komst rottan til
Norðurlanda. *
Á dögum Shakespeare var svarta
rottan slíkur vágestur, að sjerstakir
oænadagar voru haldnir til þess að
biðja um vernd gegn henni og yfir-
gangi hennar. Þá voru og til sjer-
stakir embættismenn, sem höfðu
þann einn staría að útrýma rott-
um.
Um nokkrar aldir stóð ríki svöríu
rottunnar : Norðurálfu, og eru það
omhverjir verstu tímar, sem yfir
alfuna hafa durúð. Þær báru með
^ cjer hinar skæðustu drepsóttir og
þær hjálpuðu til að fullkomná eyði
-leggingar þrjátíu ára stríðsins.
En snemma á 18 öld kom brúna
rottan til sögunnar og þá var veldi
hinnar svqrtu lokið. Brúna rottan
(Mus decumanus) kom í herskör-
um austan úr Asíu. Hún útrýmdi
svörtu rottunni svo algjörlega, að
nú finnast ekki svartar rottur nema
í einstaka höfnum, á eyum og í
Suður-Ameríku, þar sem brúna
rottan hefur ekki numið land enn
Þó hefur svarta rottan haldið velli
í ýmsum skipum, vegna þess að
hún er duglegri að klifra heldur en
brúna rottan.
Talið er, að brúna rottan sje
komin frá Mongolíu, eða hjeruð-
unum austur af Baikal-vatni. En
hún mun hafa verið komin alt vest-
ur undir Kaspialiaf þegar á annari
öld, því að í fornum rómverskum
ritum er getið um kvildndi, sem
komi þangað í stórhópum og syndi
yfir ár þannig, að þau bíti hvort í
halann á öðru. En hvort sem þetta
er rjett, eða ekki, þá fara engar
sögur af brúnu rottunni í Evrópu
fyr en á 18. öld.
ÁRIÐ 1831 getur Pallos þess í
Zoögraphia Rosso-Asiatica að 1727
hafi herskarar af rottum synt vest-
ur yfir Volga og telur hann að þær
hafi verið að flýja undan jarð-
skjálíta. Upp frá því bárust þær
eins og logi yfir akur vestur alla
Evrópu og til Englands komust þær
með skipi þegar árið eftir. Þar voru
þær kallaðar Hannovex'-rottur, til
smánar við Hannover-konungs-
ættina, sem var illa þokkuð í Eng-
landi. En eíasamt er að rotturnar
hafi verið komnar til Þýskalands á
þeim tíma, því að ekki er getið um
þær í Prússlandi fyr en 1750
Brúna rotian komst tii Noregs
1762, skömmu seinuH til Spánar og
1770 til Skotlands. Árið 1775 barst
hún til Nor ður-Ameríku með skip-
um frá Englandi.
Verst gekk henni að nema land
þar sem þrifnaður var á háu stigi.
í Skotlandi mjakaðist hún aðeins
áfram og var í 58 ár (1776—1834)
að komast frá Selkirk til Moray-
shire. Ekki þorði hún að ráðast inn
í Sviss fyr en 1869, og þar í landi
hefur henni aldrei vegnað vel,
vegna þess hvað þjóðin er þrifin.
Hún var lengi á leiðinni yfir
Bandaríkin og komst ekki til Kali-
forníu fyr en eftir 1851. En þar
líður henni vel í því Gósenlandi og
tímgast þar hraðar en annars stað-
ar. Og nú er hún dreifð um alla
Norður-Ameríku frá Panama til
Alaska. Hún hefur dreifst um hin
kaldari hjeruð Suður-Ameríku,
komist til Kyrrahafseya, Ástralíu
og Nýa Sjálands. Með öðrum orð-
um, hún hefur lagt allan heiminn
undir sig, nema hejst Grænlánd,
því að hún virðist þola illa kuldarm
þar.
HVAR sem brúna rottan hefur far-
ið, hefur hún algjörlega útrýmt
svörtu rottunni og öðrum keppi-
nautura sínum í lífsbaráttunni —
Hún er faraldur og landplága. Ekk-
ert gott verður um hana sagt, þvi
að hún gerir ekkert gagn. Iiún
getur alls staðar sjeð sjer farborða
og hún etur alt, sem að kjafti kem-
ur. Hún ber drepsóttir og sýkir
bæði menn og skepnur. Aí þeim
drepsóttum, sem liún ber meðal
maniia, má nefna svartadauða,
dílataugaveiki, inflúensu og ótal
aðra sjúkdóma. Og hún vínnur hin
ótrúlegustu spellvirki og hermdar-
verk. Rottur eyðileggja akra og
verslunarvörur í stórum stil, bæði í
flutningi og á geymslustöðum. Þær
naga sundur máttarviði í húsum og
þær valda oft bruna með því að
naga rafmagnsþræði eða eldspýtur.
Þær leggjast á skepnur og eta þær
lifaiidi. Hagenbeck varð éinu sinm
að drepa þrjá fila í dýragaröi sjn-
um, ’végna’ þess að rottur' höfðu