Lesbók Morgunblaðsins - 14.10.1951, Page 4

\ 45$ ' r LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
r um beinst í aðrar áttir, einkum að
1 athugun hinnar efnahagslegu og
r fjelagslegu próunar. Er þess síst
r vanþörf, að állt kapp sje á það
lagt að gera þessum hliðum ís-
lenskrar sögu rækileg skil. Þær
hafa verið mjög vanræktar til
skamms tíma, og er vafalaust ætt-
fræðiáhuganum þar að nokkru levti
um að kenná. Það væri samt illa
farið, ef leiðir skildust til fulls með
r mannfræðinni og þeim fræðigrein-
r um, sem fjalla um sögu og þróun
r þjóðfjelagsins, og mundi það verða
r báðiun aðiljum til tjóns.
r Þekking manna á flestum svið-
r um hefur stóraukist á seinni öld-
r um. Nýjar vísindagreinar hafa ris-
r ið upp, þar sem beitt er flóknum
rannsóknaraðferðum, sem eru lítt
meðfærilegar öðrum en sjerfræð-
ingum. Leiðir vísindamanna og
ósjerfróðra manna hafa legið sund-
ur, þrátt fyrir aukna almenna
menntun, og hætt er við því, að
alþýðlegar fræðigreinar slitni úr
öllu sambandi við hin kerfisbundnu
vísindi. Svo gæti farið að mann-
fræðin yrði smám saman að inni-
r haldslausri fróðleikssöfnun, rót-
r laus í hugsun samtíðarinnar, að-
r eins gömul og sjerkennileg leifð
r útdauðrar alþýðumenningar. Ef
r svona á ekki að fara, verður að
beina þeim, sem við ættfræði fást,
inn á nýjar brautir.
r Á það hefur oft verið bent, að
r fámenni íslendinga og óvenju mik-
il, og nákvæm mannfræðiþekking,
gefi tækifæri til að framkvæma
' hjer ýmsar rannsóknir, sem væru
r óviðráðanlegar með öðrum þjóð-
r um. ísland gæti verið nokkurs kon-
r ar tilraunastöð, þar sem auðveld-
' ara væri en annars staðar að at-
r huga og reyna gildi vísindalegra
' lögmála.
Það sem manni kemur einna
r fvrst í hug í þessu sambandi, er
r að nota mætti ættfræðina við rann-
r sóknir í erfðafræði. Athuga mætti,
hvernig einstakir eiginleikar ganga
í ættir og til dæmis. að hve miklu
levti tilhneiging til að fá vissa
sjúkdóma er arfbundin. Vafa-
laust mætti vinna hier mikið starf
á þessu sviði, en það er ólíklegt að
mannfræðiþekkingin kæmi þar að
tilætluðum notum. Erfðafræðin er
nú orðin svo ströng vísindagrein,
að þær upplýsingar um látna
menn, sem völ er á, mundu oft
reynast ófullnægjandi. Það er
næsta furðulegt hve minnislausir
menn eru á líkamseinkenni, en
upplýsingar um slíkt væru erfða-
fræðinni miög nauðsvnlegar. Gott
dæmi um þetta er, að ágreiningur
skuli hafa komið upn um augna-
lit Jóns Sigurðssonar þepar að hon-
um látnum. Af þessum sökum yrðu
erfðafræðilegar rannsóknir að
byggjast fvrst o^ fremst á athug-
unum á núlifandi kvnslóð, og væri
það vissulega fagnaðarefni, ef ís-
lendinpar hefðu bolmapn til að
hefíast handa á bví sviði.
Mannfræðiþekkingin mundi
koma að meira gagni, þegar fiall-
að er um önnur efni, svo sem fje-
lagslega og sögulega þróun. Skal
jeg til dæmis taka athuganir Guð-
mundar Finnbogasonar, sem hann
birti í riti sínu: íslendingar. Bygg-
ir hann þar á mannfræðiritum og
gerir tilraun til að bera saman
hæfileika og mannkosti manna í
ýmsum hjeruðum landsins. Athug-
ar hann meðal annars, hvaðan af
landinu embættismenn, alþingis-
menn og rithöfundar eru upnrunn-
ir, einkum á nítiándu öld. Er all-
mikill munur á hjeruðum í þessu
efni. Úr Húnavatnssýslu koma til
dæmis rúmlega þrisvar sinnum
fleiri í þessa flokka en úr Snæfells-
nessýslu, þótt íbúatala þessara
hjeraða sje mjög lík. Einnig virð-
ast áhugaefnin vera ólík. Tuttugu
Þingevingar komast á þing, en að-
eins fjórir menn úr ísafjarðarsýslu
(en einn af þessum fjórum var
reyndar Jón Sigurðsson). Sautján
læknar eru fæddir í Húnavatns-
sýslu, en aðeins fjórir í Eyjafirði.
Ef menn leituðu að skýringum á
þessu, myndi koma í ljós margs-
konar mismunur á menningu og
lífsafkomu í ýmsum hjeruðum
landsins. Húnvetningar eru auð-
sjáanlega hneigðir til mennta, og
telur Páll Kolka í bók sinni, Föður-
tún, þá einkum hafa áhuga á lækn-
isfræði og málvísindum og álítur
að það megi jafnvel rekja til áhrifa
Þineeyraklausturs. Fróðlegt væri
að fá úr því skorið, hvort rjett er
að fleiri glæpamenn sjeu upprunn-
ir í Húnabingi en annars staðar á
landinu. Sje bað svo, er vert að
leita viðunandi skvringar. Er lífs-
skilyrðum um að kenna eða upo-
eldisvenjum? Gengur glæpahneigð
í ættir, eða á umhverfið sökina?
Ef til vill er þetta, eins og Páll
Kolka segir, aðeins ranghverfan á
beim skapeinkennum, sem knúð
hafa Húnvetninga til frama, ein-
staklingshyggjunni og metnaðin-
um.
í íslenskum æviskrám er að
finna hráefni í margar merkileg-
ar athuganir. Fróðlegt væri til
dæmis að rannsaka, úr hvaða
stjettum og landshlutum forystu-
menn þjóðarinnar eru upprunnir
og hvað hafi helst ráðið frama
manna á ýmsum tímum, atgervi og
menntun eða ætterni og frænd-
fylgi.
Fjölda slíkra viðfangsefna mætti
finna, sem skýra myndu rás sögunn
ar og varpa ljósi á fræðileg vanda-
mál, og verður ekki reynt að telja
þau upp hjer. Heillaríkast væri að
samvinna tækist með þeim mörgu
áhugamönnum, sem fást við mann-
fræði og sögu einstakra hjeraða,
og vísindamönnum á sviði sagn-
fræði og þjóðfjelagsvísinda. Gætu
þeir þá rætt sín á milli um, hvað
heppilegast og merkilegast væri að
rannsaka. Eitt erfiðasta skrefið í