Lesbók Morgunblaðsins - 01.02.1953, Blaðsíða 8

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
32
Olafur Ulafsson kristniho&is
Postu
HANS EGEDE, postuli Græn-
lands, helgaði lifstarf sitt litils-
rnetinni smáþjóð í afskektu og lítt
byggilegu landi, cn skipar þó veg-
legan scss í sögu mannkynsins við
lilið brautryðjcnda kristinnar trú-
ar og siðmcnningar. Hann stofnaði
nýtt norrænt landnám í Græn-
landi, er hið forna landnám ís-
lendinga þar var fyrir löngu kom-
ið i rúst. Honum bcr óefað öllum
mönnum fremur heiður fyrir það,
að Grænland glataðist ekki Norð-
urlöndum — varð ekki hollenzk
nýlenda — cn varóveittxst i tcngsl-
um við þau.
Korelxlrar ^JIans Egede voru
dönsk. Afi hans og langafi höfðu
báðir vcrið prestar og voru frá
Vestur-Egede á Sjálandi. Faðir
hans, Paul Egede, var lögfræðing-
ur. Hamr flutti ásamt konu sinni
ungur til Norður-Noi'egs og varð
héraðsdomari i Senja. Þar fæddist
Hans 31. jan. 1688.
Um æsku Hans Egede er fátt
Mtað armað erx það, að hann þottx
vel gefimr en eiga til að vera upp-
stökkur og einþykkur. Tveir prest-
ar bjuggu hama undir guðfræði-
nárn, en þvi lauk hann fra Kaup-
maimahafnar háskóla arið 1705, þá
iiman við tvitugt. llann fekk hrós
kennara sinna fyrir að vera kapps-
íullux og athugull námsmaður.
Hvað trúarlífi hans leið verður
ekki sagt með fullri vissu fyrr en
um það leyti er liami gerist kiislm-
bcði.
Ii Græ
Uans Lgeclc
Hann hafði orðið fj'rir áhrifum
tveggja truarstefna, er þá voru
efst á baugi á Norðurlöndum: Ann-
arsvegar var lúterskur rétttrúnað-
ur, sem liafði um eitt skeið verið
voldug vakningar aida cr skó()
ódauðlega sálma og uppbyggileg
rit, sem enn teljast til hins bezta
i kristnum bókmenntum, en var
nú orðinn andlaust kenningakerfi
veraldlegrar prestastéttar. Hins-
vegar var i uppsighngu heittrúar-
hreyfing (pietisminn), sem lagði
meginaherzlu a aukið og heilbrigt
trúarlíf, helgun hugarfars og
breytni og almenna þátttöku allra
sannkristinna manna að vxðhaldi
og útbreiðslu kristindóms. Rétt-
trúnaðarsinnar héldu því fram að
kiástniboðsskipun Krists, „Faiið og
gerið allar þjóðir að mínum læri-
sveinum“, hefði verið fullnægt
þegar í frumkristni og væri siðari
kynsloðum kristmna mamxa með
ollu oviðkomandi-
f
nanas
Heittrúarhreyfingin barst frá
Þýzkalandi til Danmei'kur og lét
fyrst á sér bæra við hirðina í
Kaupmannahöfn. Arið 1714 stofn-
aði konungur sérstaka stjórnar-
deild, er sjá skyldi um kristniboð
í öllum londum dönsku krúnunn-
ar. Almennt létu ckki kristnir
menn á Norðurlöndum það mál-
cfni til sín taka fyrr en fullum
hundrað árum siðar. Það var því
cinsdæmi að ungur prestur í Norð-
ur-Noregi taldi sig ómótstæðilega
kallaóan til að gerast kristniboði.
Hann var lxeihi öld a undan sínunx
tíma.
Aðeins rúmlega tvítugur vekur
Ilans Egede á sér athygli á mjög
svo óvæntan og — að dómi sam-
tíma manna að minnsta kosti —
óviðfeldinn hátt.
Hann vígðist aðstoðarprestur að
Vaagan i Lofoten á jólaföstu 1707.
Nii var þess vænzt, að þeirra tima
venju, að hann léti það verða sitt
fyrsta verk í embaetti, að giftast
ekkju fyrirrennara síns, madömu
Doróteu. En Hans Egede virti að
vettugi óskrað lög og kvæntist
þeirri stúlku, sem hann hafði feilt
hug til, sýslumannsdóttui'inm,
Gertrud Rask. Hún var þó þrettán
aruni eldri en hann. — Það kom
ekki a daginn fyrr en siðar hvi-
likur kvenkostur liún var. Sagn-
fræðingum þykir ekki of mælt að
vart sé hugsanlegt að Hans Egede
hei'ði orðið postuilegur landnáms-
maáur á Grænlandi án liennar.