Lesbók Morgunblaðsins - 15.02.1953, Blaðsíða 10

M
r LESBÓK MOROUNBLAÐSINS
aðs. Sarikamis stendur í 7000 feta
hæð yfir sjávarmál og þar eru vet-
urnir álíka kaldir og í Síberíu. —
Meðalhiti ársins á þessum stað,
sem er á sama breiddarstigi og
New York, er hinn sami og í
Hammerfest í Noregi, sem er norð-
an við heimskautsbaug.
Sarikams er mjög lík öðrum
tyrkneskum þorpum um þessar
slóðir, en í Kars, höfuðborg fylkis-
ins, eru breiðar götur og beinar,
og hefur borgin á sér rússneskan
svip, enda er það ekki undarlegt,
því að hún var rússnesk um 43
ára skeið, eða frá 1878 til 1921. í
miðri borginni er stórt torg og þar
hefur sennilega staðið áður lík-
neski einhvers rússneska keisar-
ans, en nú stendur þar líkneski
Atatúrks, frelsara Tyrklands.
Eftir dalnum fellur Kars-áin og
rennur í aðra stærri á, sem Arpa
heitir og fellur norður í Kaspíahaf.
Handan við ána er brattur háls og
uppi á honum gnæfir heljar mikið
vígi, sem Murad IH. lét reisa fyrir
mörgum öldum, en það hefur nú
enga hernaðar þýðingu lengur,
nema sem varðstöð. Handan við
það er sumarbústaður, sem Nikulás
II., seinasti keisari Rússa, átti. —
Stundaði hann þar veiðar á sumr-
in.
Skammt frá gripamarkaðs-torg-
inu í Kars rakst ég á gamlan
skraddara, sem heitir Navrus Imir.
Sonur hans er í Kóreustríðinu. —
Gamli maðurinn sat í vinnustofu
sinni, og í sömu vinnustofu var
líka rakari. Þeir deildu húspláss-
inu. Ég spurði Navrus hvað hann
mundi gera ef Rússar réðust inn
í landið.
— Ég fer á móti þeim, sagði
hann. Ég á hest og ég skal verða
fyrstur til þess að veita þeim við-
nám.
Hann hafði sórstaka ástæðu til
þess að hata Rússa. Hann hafði átt
heima í Rússlandi, en orðið að flýa
þaðan undan kommúnistum.
Skammt frá Kars rakst ég á Haci
Altmer, ungan mann, sem var ný-
kominn heim frá Kóreu. Hann
hafði særzt 14 sinnum í orustum
þar og hafði fengið bandarískt
heiðursmerki fyrir vasklega fram-
göngu.
— Hvernig stóð á því, sagði ég,
að þú, sem áttir heima hér rétt við
rússnesku landamærin, skyldir
gerast sjálfboðaliði í Kóreustyrj-
öldinni?
— Félagar mínir gerðust sjálf-
boðaliðar, sagði hann. Og mér
fannst líka að bezta ráðið til þess
að verja heiniabyggð mína væri að
stöðva framrás Rússa í Kóreu.
Viku eftir að ég lagði á stað frá
Ankara, var ég kominn til landa-
mæranna og stóð þar í lítilli tyrk-
neskri varðstöð um 300 metra frá
Rússlandi. Þaðan voru ekki nema
325 mílur til olíunámanna hjá Baku
— rúmlega klukkustundar flug
fyrir hreyfla flugvólar en mikiu
skemmra flug fyrir þrýstilofts
flugvélar. Stór tyrkneskur her-
maður, með brezkan hjálm á höf&i,
stóð í varðturninum og horfði í
sjónauka.
— Hvað sjáið þér þarna fyrir
handan? spurði ég.
Hann rétti mér sjónaukann og
ég beindi honum til landamær-
anna. Fram undan var grasi gróin
slétta, eða skarð, um fimm mílur
á breidd, og var eins og hlið inn
í Rússland. Til beggja handa voru
ávalar hæðir sem skyggðu á Kák-
asusfjöllin.
Tyrkir höfðu sagt mér að Rússar
hefði 26 herfylki á Kákasussvæð-
inu, eða meira lið en Tyrkir hafa
alls. Ég hafði búizt við því að sjá
heilmiklar víggirðingar, en þar var
ekki annað en gaddavírsgirðing
þvert yfir skarðið og nokkrar rúss-
neskar varðstöðvar. Enga hermenn
var að sjá, enga byggð og engan
mann. Þetta var dapurlegt og
hrjóstugt land og þar er hvergi
skjól fyrir vetrarstormunum, sem
blása norðan af Kákasusfjöllum. —
Landið er veðurbarið og hvergi
sést tré.
Þarna var allt kyrrt og hljótt,
nema hvað fuglasöngur ómaði í
lofti. Allt í einu heyrði ég dyn í
hreyfli og er ég leit í áttina, sá ég
hvar jarðýta kom veltandi niður
eina brekkuna handan við landa-
mærin. Mér kom þetta álíka undar-
lega fyrir sjónir eins og ég hefði
mætt úlfalda á götu í Connecticut.
Ég spurði tyrkneska hermanninn
hvort margar jarðýtur væri að
verki þarna handan við landa-
mærin.
Hann brosti.
— Varðsveit okkar hefur eftirlit
með 35 mílna löngu svæði á landa-
mærunum og þetta er eina jarð-
ýtan, sem við höfum séð og hún
er alltaf þarna beint á móti þess-
um varðturni.
Rússar hafa margsinnis gortað
af því að þeir væri að breyta
armenisku héruðunum, sem næst
liggja Tyrklandi, í jarðneska para-
dís með landbúnaðarvélum. Eng-
inn hefur þó fengið að koma þang-
að til að sjá þetta með eigin aug-
um. Og Tyrkir eru sannfærðir um,
að þessi jarðýta er höfð þarna að-
eins til þess að sýnast.
Ég gekk nú á fund liðsforingjans
þarna og lagði ýmsar spurningar
fyrir hann.
— Koma margir flóttamenn
hérna yfir landamærin?
— Nei, ekki núorðið- Þeir komu
áður, en fyrir tveimur árum skutu
Rússar átta menn, sem voru að
laumast yfir landamærin, og síðan
hefur enginn þorað að hætta á það.
— Hafa Rússar gert flugvelli við
landamærin?
— Já, að minnsta kosti einn stór-
an flugvöll hjá Leninakan.