Lesbók Morgunblaðsins - 08.03.1953, Blaðsíða 4

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
{ 128
viðureignar o£ varla ómrksvert að
draga þær kindur við líf, er með
þeim hætti sýktust, þótt etið gæti.
Þá voru enn nokkrar, sem bólgu
fengu í höluðið og gróf úr aug-
um og fellu af horn, bólgnuðu var-
ir og tunga, og þurfti þeim ei lif
að ætla“.
Eftir þessari lýsingu að dæma
virðist svo, sem hér hafi verið um
meira en kláða að ræða, og hafi
' gin- og klaufasýki einnig borizt
með þessum ensku hrútum til Is-
lands. Bendir til þess bólga í munni
og fótum og að horn og klaufir
leysir af hinum sýktu kindum. Enn
fremur það, að kjötið af þessum
pestarkindum var helblátt. Hró-
bjartur getur þess líka á einum
stað, að önnur kýrin sín hafi veikst
á sama hátt og sumar kindurnar,
en hafi batnað aftur af sjálfu sér.
Pestin breiddist út með ótrúleg-
um hraða og hafði á skömmum
tíma lagt undir sig fé austur að
Jökulsá á Sólheimasandi að sunn-
an og Skjálfandafljóti að norðan,
að undanteknu nokkru svæði á
Vestfjörðum. Hún bitnaði þannig
á Magnúsi Gíslasyni amtmanni, að
hann missti allt fé sitt, og á fjö’da
mörgum öðrum bæum var sömu
sögu að segja. En ýrnsir ruku til
og skáru fé sitt þegar þeir sáu að
hverju fór. En sú hörmungasaga
skal ekki rakin hér, heldur sagt
frá því hvernig fór um fjárbúið
á Elliðavatni.
»
í Þjóðskjalasafni eru nokkur
bréf frá Hróbjarti til Magnúsar
Gíslasonar amtmanns og eru þau
auðvitað beztu heimildirnar um
hvað þar fór fram. Verður því
efni þeirra rakið hér í réttri röð-
8. nóv. 1762 skýrir Hróbjartur
frá því að heyskapur hafi gengið
sæmilega um sumarið, en rétt eft-
ir veturnætur hafi á fáum dögum
komið fram allmikill kláði f öllu
■fénu. Kveðst hann hafa látið slátra
nokkrum kindum er verst voru
farnar og ekki fundið að neitt
væri að þeim innvortis, heldur
muni sjúkdómur þessi vera í skinn-
inu milli hárrams og holdrosu. Hafi
sér því þótt ísjárlegt að skera féð
niður í hrúgu, eins og flestir bænd-
ur í nágrenninu hafi gert, en held-
ur viljað fara eftir ráðum Hast-
fers að reyna að lækna féð og láta
það fá góða aðhlynningu. Að vísu
hafi hann engin meðul, en búist
fastlega við að geta fengið þau
hjá landlækni. Síðan segir hann:
„Kúnum hefi ég 2 með afarkostum
komið á fóður, en fleirum hvorki
gat né mátti án þess að fólkið liði
stærri nauð. En þeim framandi
hrútum, þó þurftarmiklir sé, hlýt
ég að' sjá farborða, þar hvergi
verður fyrir komið“. — í sam-
bandi við þetta má geta þess, að
15 manns var þá í heimili á Elliða-
vatni, þar af 5 vinnumenn og 4
vinnukonur. Tvær kýr hefir Hró-
bjartur eftir heima og veitir auð-
vitað ekki af, handa slíkum mann-
fjölda.
12. des. 1762 segir hann: ,,Kláð-
inn fer dagvöxtum í fénu, svo þó
ég jafnóðum sé að taka það lak-
asta, þá er að vörmu spori orðið
eins og verra sumt það eftir var“.
Einkum segir hann að pestin legg-
ist þungd, á íslenzka féð, hið bland-
aða standi sig betur. Hann segist
jafnan alklippa þær kindur, sem
mest beri á og noti við þær meðul
bæði innvortis og útvortis. En
þetta sé erfitt vegna húsaskorts,
og telur hann að féð hafi eins gott
af því að vera úti meðan góðviðri
haldist. Síðan biður hann amtmann
um holl ráð og leggur fyrir hann
nokkrar spurningar. í fyrsta lagi
hvort hann megi ekki leggja inn
hjá verksmiðjunum í Reykjavík
hina afklipptu ull, því að hún sé
nothæf nú, en verði máske ónýt
við geymslu. í öðru lagi hvort
hann eigi að hleypa til hinum
sýktu ám, þar sem hrútarnir sé
líka sýktir, því að það muni að-
eins verða til armæðu.
19. febrúar 1763 segist hann ekki
hafa þorað að hleypa til neinni á
vegna veikindanna. Engum eða
fáum sé enn fullbatnað, þrátt fyrir
aðhlynningu, en sjúkdómurinn sé
í rénun á allmörgu, en þegar ullin
sé af því tekin sé ekki undir nema
ber kvikan. „Eftir er nú lifandi
rúmt stórt hundrað fullorðið og
40 lömb, sem ég held flest allt af
lifi, nema því lengri harðindi geri,
svo ég verði heylaus, því undrun
gegnir hvað upp gengur“. Spyr
hann því hvort amtmaður vilji
ekki gefa fyrirskipun um, að þeir
bændur, er hey hafi, láti sig fá
hey ef þess þurfi.
28. marz 1763 segist hann ha*a
verið of vongóður og bráðlátur í
seinasta bréfi sínu, „því síðan hefir
féð strádáið niður af óbeskrifanleg-
um pestagtugum sjúkdómi, sem
byrjaði fyrst í þeim sterku kuld-
um, sem gengu seinast í febrúar.
Féð hefir dáið án mismunar, það
feitasta og magrasta, út um allan
kroppinn fengið stórar bólur með
þykkum greftri í, svo þétt sem á
mönnum í almennilegri bólusótt*
en miklu stærri. Ég hefi ætíð smám
saman sprengt á þeim og kreist út
materíuna, en hafa orðið jafnóðum
fullar, þar til kindurnar hafa um
síðir lagt sig með stórum harm-
kvælum til að deya, með ofboðs-
legri uppþembu og sudda útslætti
um allan búkinn, svo af hefir rok-
ið sem heitu vatni og mátt strjúka
ullina af skinninu með hendi
manns. — Ég hefi reynt öll upp-
þenkjanleg ráð og líka látið sumt
sjálfrátt. Ég hefi verið í þeirri sýsl-
an vakinn og sofinn. Aldrei hefi
ég þózt gera betur, en aldrei hefir
*Bólusótt gekk þá um landið.