Lesbók Morgunblaðsins - 22.03.1953, Blaðsíða 2

158
um sameinuð Norðurlönd eins og
á dögum Margrétar drottningar, og
Kalmar var einingartáknið. Eng-
inn gerði sér grein fyrir hinum
raunverulega kjarna í þessu tákn-
máli- Margrét og Kalmar áttu ekk-
ert skylt við norræna samvinnu,
heldur minntu þau á danska keppni
í valdastreitu í norðurhluta álfunn-
ar, hættulega afstöðu, sem ekki
var hægt að verja (og eins fór
fyrir Svíum tveimur öldum seinna
undir stjórn Karls Gustavs). Það
er beint orsakasamband milli Kal-
marsambandsins og blóðbaðsins í
Stokkhólmi.
Á bak við bægslagang Dana og
Svía var Eystrasalts-pólitík. Bæði
ríkin töpuðu, og menn geta auð-
vitað nagað sig í handarbökin fyrir
það nú, þegar Rússar reka þessa
sömu pólitík. En málið var ekki
hægt að leysa með sameiginlegu
átaki Norðurlanda. Innri andstæð-
ur og þjóðerniskennd var of rót-
gróið til þess, að annaðhvort þess-
ara ríkja vildi vera undir hitt gefið.
Um samstarf var alls ekki að ræða
(og hefði það þó máske getað
bjargað Eystrasalti og Eystrasalts-
löndunum). Fljótt frá sagt: Mar-
grét og Kalmar eru hin fráieitustu
sameiningartákn Norðurlanda.
Og svo kom hinn rómantiski
áróður, sem var falskur í húð og
hár. Menn slógu á þá strengi að í
fornöld hefði verið sama tunga og
sama goðatrú um öll Norðurlönd.
Forníslenzku handritin áttu að
vera sönnun þessa og menn jóðl-
uðu á hinu fornnoræna. Carl Ploug
kvað þar fastast að orði:
Længe var Nordens herlige Stamme
splittet i trende sygnende Skud.
Og svo bætir hann við í norræn-
rómantiskum fjálgleik: „Atter det
skilte böjer sig sammen“, einmitl
um þær mundir þegar þjóðleg
vakrung iór iram i ollum Norður-
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
löndum með þeim myndugleik að
nú eru þar 5 sjálfstæðar þjóðir.
Einmitt um sömu mundir og
„skandinavisminn“ var í háspennu
hafði Jón Sigurðsson hafið baráttu
sína fyrir frelsi íslands, Hammer-
shaimb fyrir menningarlegu frelsi
Færeya, Ivar Aasen fyrir að hefja
Noreg upp úr dönsku niðurlæging-
unni og Snellman fyrir að losa
Finnland undan enn lengri yfir-
ráðum Svía. Á þetta er ekki minnzt
í skálaræðunum fyrir „skandinav-
ismanum". En þetta eru þær stað-
reyndir er skópu Norðurlönd eins
og þau eru í dag. „De sygnende
Skud“ urðu að sterkum trjám, en
„skandinavisminn“ fell um koll hjá
Dybböl. Nú eru á Norðurlöndum
fimm frjálsar og óháðar menning-
arþjóðir, sem að vísu eiga margt
sameiginlegt, en mótsetninganna
gætir þó miklu skýrar. En á mót-
setningunum verður að sigrast ef
óskadraumarnir um norræna sam-
vinnu eiga að hafa við nokkuð að
styðjast.
Grundvöllurinn að samnorrænu
viðhorfi var Eddu-rómantíkin, „det
oldnordiske", sameiginlegar forn-
ar goðsagnir. (En frumkvöðlar
„skandinavismans" gleymdu alveg
að ísland hafði lagt þetta fram,
þegar grundvallarlögin voru sctt-
Og þegar íslendingar spurðu nú
um sitt frelsi, þá var þeim sagt að
þeir gæti verið amt í Danmörku.
Ekkert sýnir jafn glögglega sem
þetta hvað „skandinavisminn“ var
rotinn. Sama var að gegna um
Færeyar, sem gerðar voru að
dönsku amti og neyddar til að taka
upp danska tungu i skólum, kirkju
og réttarsölum).
Eddurómantikin var fölsk og öll
þessi norræna mælgi var sjálfri
sér ósamkvæm. Sæmundar-Edda,
sem geymir gömlu goða og hetju
ljóðin, er íslenzkt skáldrit, samið
eitthvað um arið 1000. Þetta er ein-
stætt bókmenntaafrek, með Völu
spá að upphaíi og hún á engan sinn
líka í heimsbókmenntunum.
Edda er íslenzkt bókmennta-lista-
verk, episkt drama um þann guða-
heim, sem menn trúðu ekki lengur
á, en hún segir jafn lítið um hin
gömlu heiðnu Norðurlönd, eins og
bókmenntirnar, sem eru á þeim
bókmenntum byggðar: Oehlens-
chlæger, Grundtvig, Tegner o.s.frv.
En þessi var sá grundvöllur, sem
„skandinavisminn“ byggðist á,hinn
fornnorræni grundvöllur, sem þvi
var norsk-íslenzkur, og svo er
meginhluti efnisins í Eddukvæð-
unum af þýzkum uppruna. „Skand-
inavisminn" var því skáldlegur
norrænn óskadraumur, sem engar
raunhæfar stoðir runnu undir. Það
var því ekki að furða þótt þessi
spilaborg hryndi til grunna 1864.
Henrik Ibsen gaf þessu eitt alls-
herjarnafn: Lygin í veizluklæðum.
Þegar hann sá hvað verða vildi
tók hann upp stefnu Wergelands,
sem hafði varað landa sína við hin-
um dansk-sænska rembingi. Werge-
land var ættjarðarvinur og hann
helt því fram að þessi rómantiska
norræna sameining mundi verða
Norðmönnum fjötur um fót í sjálf-
stæðisbaráttu þeirra. Það er því
ekkert undarlegt að Hambro varar
nú við skjótráðnu bandalagi, hann
fylgir þar fordæmi og stefnu sem
hcfur verið í'áðandi í Noregi. Og
hvenær hafa grannlöndin skilið af-
stöðu Noregs frá pólitísku og menn
-ingarlegu sjónarmiði? Hafa þau
skilið málstreituna og' baráttuna
gegn sameiginlegri dansk-norskri
menningu, sem að meira eða minna
leyti hefur verið þröngvað upp á
Norðmenn? Landsmálið er barátta
fyrir málhreinsun og er brennandi
áhugamál að minnsta kosti í norð-
anverðum Noregi, og höfuðborgin
í því landi er ekki Kristiania held-
ur Osló.