Lesbók Morgunblaðsins - 22.03.1953, Blaðsíða 14

r vn
" LESBÖK MORGTTNBL'AÐSINS
þar i sig fyrstu áhrifin um land
og þjóð. — Sænska heyrist þar
sjaldan, finnskan yfirgnæfir, og
lætur undarlega í eyrum útlend-
ingsins.
SKKOPPIÐ TIL BORGÁ
Ég er á leið til Runebergsbæar-
ins — Borgá, frá Helsingfors. Leið-
in tekur tvo tíma. Þar hafði ég
dvalizt tvo daga 1938, og á síðan
góðar minningar um þann merki-
lega bæ, sem er eins konar höfuð-
borg Finn-Svía. Borgá er gamall
bær, „eldri en saga hans“, hefur
sænskur sagnfræðingur komizt að
orði. Aðeins tveir aðrir finnskir
bæir eru honum eldri. Borgá átti
sex alda afmæli fyrir fáum árum,
og var þá mikið um dýrðir, eins og
ætla má. — Margt er á huldu um
uppruna Borgá. En eitt er víst, að
við mynni árinnar myndaðist
snemma markaðsstaður, þar sem
farmenn og sveitabændur versluðu
sín á milli. Skipalægi var þar ágætt
og leituðu skip er um Finnska fló-
ann sigldu þangað oft til hafnar.
Talið er að norrænir víkingar, og
þá helzt Danir, hafi hlaðið sér virki
á Borgarhæðinni, og er enn að
finna einhverjar minjar þeirra,
þegar grafið er í hæðina- Smám
saman verður Borgá höfuðsetur
Austur-Nýlands, og því þaðan
stjórnað.
Á langri ævi hefur Borgá aldrei
verið hættara komin, þó að margt
hafi á daga hennar drifið, en á
ríkisstjórnarárum Gústafs Vasa. —
Hann stofnaði Helsingfors, svo
sem áður er getið, og lagði svo
fyrir, að íbúar Borgá og fleiri ná-
grannabæa skyldu flytja þaðan til
hins nýa bæar. Leit svo út um
sinn, sem dagar Borgá væri nú
taldir. En það fór á annan veg. Fólk
tók að setjast þar að af nýu og
festi rætur á hinum fagra staö. —
Varla hafði hún náð sér, er oldur
stríðs og elda skullu á henni. •— f
Norðurlandaófriðnum mikla heldu
Rússar herjum sínum til Borgá.
Enginn skipulagður her var til
varnar, og tóku borgarbúar sjálfir
að sér vörnina. Vörðust þeir af
hetjulund og hreysti, en úrslitin
gátu ekki orðið nema á einn veg.
Við lok bardaganna stóð ekkert
eftir af Borgá, nema sótugir múr-
ar hinnar fornfrægu grásteins-
kirkju, er stendur enn í dag. Eftir
þetta var bærinn í höndum Rússa
í átta ár. — Við friðarsamninga
Svía og Rússa, véku Rússar þaðan.
Viborg, þar sem lengi hafði bisk-
upssetur verið féll í hendur þeirra.
En í stað þess var settur á fót
biskupsstóll í Borgá og hefur verið
síðan. (Frá 1923 situr þar biskup
allra sænskumælandi Finna). Um
sama leyti var reistur þar latínu-
skóli, og við hann starfaði síðar
sá maður, er mestum ljóma hefur
varpað á Finnland, innanlands og
utan, þjóðskáldið mikla og ást-
mögur þjóðar sinnar, Johan Lud-
vig Runeberg. Hljóða vornótt 1837
ók ungur menntamaður ásamt
konu sinni og ungum börnum
þeirra, vagni sínum inn í Borgá,
og þar átti hann síðan heima í
40 ár, til dauðadags. Minningarnar
um Runeberg mæta gestinum í
hverju spori. f Borgá orti hann
m. a. Fándrik Stál, er Matthías
Jochumsson þýddi kaíla úr, og
margir muna, eins og t. d. Svein
Dúfu.
Borgá er einn mesti ferðamanna-
bær Finnlands. Veldur því bæði
mikil náttúrufegurð, en eigi síður
hitt, að Runeberg átti þar heima.
Fæðingardagur hans, 5. febrúar, er
þjóðhátíðardagur í Finnlandi, en
hvergi er hann hátiðlegri en í
Borgá. — Án efa heíur Runebergs-
dýrkunin valdið því, að í bænum
hefur jafnan átt heima margt
skálda og listamanna Fínna, sem
hafa tekrð Borgá fram yíír Hels-
ingfors þrátt fyrir minni lífsþæg-
indi.
Eitt elzta húsið í bænum er kall-
að Skáldhúsið (Diktahemm-
et), og er gjöf stærsta útgáfufyrir-
tækis í Finnlandi, H. Schildt, til
finn-sænska rithöfundafélagsins.
Skal þar jafnan, samkvæmt gjafa-
bréfi, búa eitt frægasta skáld Finn-
Svía. Meðal þeirra er átt hafa þar
heima voru Bertel Gripenberg og
Jarl Hemmer. Að vísu ekki mikið
þekktir hér á landi fremur en önn-
ur finnsk skáld.
Af þeim húsum, er alla fýsir að
sjá, er til Finnlands koma, eru
Dómkirkjan og Runebergshúsið. —
Dómkirkjan er virðulegasta og
langelzta bygging bæjarins- Ég
hef skoðað hana áður og verið þar
viðstaddur prestvígslu. Nú er verið
að gera við hana, en samt langar
mig að koma þar inn og það er
auðsótt mál. — Við súlu innarlega
í kirkjunni er stytta í bronsi í
meira en fullri líkamsstærð af
Alexander I. Rússakeisara, sem
vinsælastur var allra rússnesku
keisaranna meðal Finna. Hún er
sett niður á þeim stað, þar sem
keisarinn gaf þjóðinni nýja stjórn-
arskrá, og gerði Finnland að stór-
furstadæmi. Styttan er gjörð af
myndhöggvaranum Walter Rune-
berg, syni þjóðskáldsins fræga.
Walter hefur einnig gjört mikið
minnismerki af föður sínum og
stendur það á höfuðtorgi bæjarins,
þar sem hátíðahöldin fara fram 5.
febrúar ár hvert.
í kirkjunni hanga enn nokkur
skjaldarmerki frægra aðalsætta,
sem heima áttu í Borgá, og koma
mjög við sögu Finnlands. — Rune-
bergshúsið er stórt, einnar hæðar
timburhús með nokkru risi, eins
og flest hús í eldri hluta bæjar-
ins. Það er í eigu rikisins, eh um-
sjá bæjarins. Húsvörður er þar
enn Ida Strömberg, dóttir aldavin-
ar og sambýlrsmanns Runebergs.