Lesbók Morgunblaðsins - 29.03.1953, Blaðsíða 15

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
189
dæmi voru til áður. Framleiðsla
úraníums þar komst brátt langt
fram úr framleiðslu Bandaríkj-
anna. Árleg framleiðsla þar varð
40—50 grömm. Árið 1930 náði fram-
leiðslan jafnvel 70 grömmum, og
þótti það stórkostlegt. Löngu áður
en þeir Livingstone og Stanley
komu þarna, höfðu frumbyggjarnir
tekið eftir einkennilegum steinum
„sem lýstu í myrkri“- Nú er þarna
talin einhver dýrmætasta náma
veraldar. Hún er umgirt af vígjurii
og hersveitum og hermenn lialda
vörð á öllum vegum, sem þangað
liggja. Hér er risin upp borg, inni
í sjálfum hitabeltis frumskóginum.
Þar eru rafstöð og flugvellir. Þar
eru verkfræðingar og efnafræðing-
ar. Þar eru stórar rannsóknastofur
og óteljandi kofar fyrir hina svörtu
verkamenn.
Með hinni auknu framleiðslu
þarna fell verð á radíum stórum.
Árið 1923 kostaði hvert gramm um
hálfa milljón króna, en 1933 var
verðið komið niður í 300.000 krón-
ur. Námafélaginu „Union Miniére
du Haut-Katanga“, sem námurnar
átti, leizt þá ekki á blikuna. Og til
þess að reyna að sporna við frekara
verðfalli, helt það eftir nokkru af
framleiðslu sinni og hætti að gefa
út skýrslur um hve mikið væri
framleitt á ári. En þetta dugði ekki.
Verðið lækkaði stöðugt og ár-ið
1938 var það komið niður í 125.000
krónur.
Ástæðan til þessa var sú, að í
Kanada höfðu fundizt radíumnám-
ur langt norður í landi, þar sem
varla fer klaki úr jörð. Og nú hófst
samkeppni milli heimskautslands-
ins og frumskógalandsins í hita-
beltinu. Hjá Stóra Bjarnarvatni
hafði Gilbert La Bine fundið auð-
ugar radíumnámur, og þarna reis
svo upp á skömmum tíma þorp,
sem kallað er Port Radium. Fram-
leiðKlan varð þó ekki mikil fyrst í
stað, var rumlega 3 gromm arið
1933. En árið 1938 var hún komin
upp í 75 grömm, og það var há-
marksframleiðsla á þeim tíma. En
það var ekki hægt að flytja hrá-
efnið frá námunum nema rétt
sumarmánuðina, meðan vötn voru
skipgeng, en 2400 km voru frá
námúnni til næstu járnbrautar- —
Þess vegna reistu Kanadamenn
vinnslustöð hjá Port Hope í Ont-
ario, og þangað var svo hráefnið
flutt með flugvélum á veturna.
Svo kom ný bylting, miklu meiri
en hin sem varð þegar Curiehjónin
fundu radíum.
Sú bylting hófst 22. desember
1938 í Berlín, nánar tiltekið 1 rann-
sóknastofu prófessors Otto Hahn.
Ásamt tveimur öðrum, Lise Meitn-
er og F. Strassmann, hafði prófess-
orinn verið að fást við það síðan
1935 að rannsaka úraníum og gera
tilraunir með það. Og á þessum
degi bar erfiði hans árangur. Þá
tókst honum að kljúfa frumeind-
arkjarna og leysa óhemju orku úr
læðingi.
Vísindamennirnir kipptust við.
Og í ótal rannsóknastofum um all-
an heim var varla um annað talað
en þetta furðulega fyrirbrigði. Svo
hófst stríðið. Bandaríkjamenn sáu
þegar hve stórkostlegt árásarvopn
hér væri um að ræða, ef hægt væri
að beita kjarnorkunni gegn óvina-
her. Þeir hófust þegar handa. —
Óteljandi rannsóknarstofur voru
reistar, kjarnorkustöðvar og heilar
borgir utan um þær. Úranium varð
fyrsta og þýðingarmesta ríkisleynd
-armál Bandaríkjanna, því að úr-
aníum var frumefnið, sem kjarn-
orkunni skyldi náð úr. Með leyni-
samningum tryggðu Bandaríkin
sér alla úranium-framleiðsluna í
frumskógum Kongó. Árið 1944
lagði kanadiska stjórnin námurnar
hjá Bjarnarvatni undir ríkið og
einnig stöðina hjá Port Hope.
Siðan heiur huliðgblæja verið
breidd yfir allt, sem lýtur a^ úran-
íum framleiðslu, kjarnorkurann-
sóknum og kjarnorku-framleiðslu.
Ýmislegt hefur þó síazt út og
gefur dálitla hugmynd um hvað er
á seiði. Það er t- d. kunnugt, að
1950—51 vörðu Bandaríkjamenn
138 milljónum dollara til kjarnorku
rannsókna, 1951—52 254 milljón-
um dollara og 1952—53 er framlag-
ið 341 milljón dollara. Talið var í
ársbyrjun 1951 að þau fengi 60%
af hráefninu frá Kongó, 25% frá
Kanada og 15% heima fyrir. Síðan
hefur úraníumþörfin aukizt stór-
kostlega, og' henni hefur verið full-
nægt með aukinni framleiðslu í
Kanada og heima fyrir.
Mestu úraníumnámur Bandarikj-
anna eru á Colorado hásléttunni,
báðum megin við Colorado-ána, í
ríkjunum Utah, Colorado, Arizona
og New Mexiko. Þessar námur eru
að vísu ekki auðugar að úraníum,
en framleiðslan er stöðugt aukin
með því að greiða hækkandi verð.
Kanada býst einnig við því að
geta aukið úraníum framleiðslu
sína stórum á næstunni. Eins og
áður er getið fundust fyrstu nám-
urnar hjá Bjarnarvatni. En nú
hafa fundizt námur, sem miklu
auðveldara er að vinna. Þær eru
100 km sunnar, i norðvesturhluta
Saskatchevan. Þar hefur risið upp
annað þorp, sem nefnt er Uraníum
City, og gert er ráð fyrir að fram-
leiðslan þar verði margföld á við
það, sem er hjá Bjarnarvatni.
Búizt er við því að nýar úran-
íumnámur muni finnast bæði i
Ástralíu og Suður-Afríku, þai‘ sejn
gullnámurnar eru. Og í október s.l.
var þegar hafin úraníumvínrsla i
gullnámunni hjá Krúgersdori' i
Suður-Al’ríku.
Jóakimsdalur er nú á valdi Rússa
og helztu úraníumnámurmir í
Þýzkalandi eru þar umhrertis, i
Freiberg, Schneeberg, Marjer.bucl