Lesbók Morgunblaðsins - 03.05.1953, Blaðsíða 11

r LESeÓK MORGUNBLAÐSINS " 265
gera það sem fyrst, þótt það geti ekki
orðið til fulls fyrr en fullkomið jafn-
vægi er fengið, enda mun svartur
markaður og margs konar óheilbrigði
í verzlunarháttum ekki hverfa fyrr en
þessu marki er náð. Meðan svo er ekki,
leggur flokkurinn áherzlu á, að meira
réttlæti og jöfnuður ríki, um inn-
flutning og dreifingu vara til iandsins
og einstakra landshluta en nú er. Auka
verður hið bráðasta innflutning nauð-
synlegustu neyzluvara, sem í senn
mundu bæta hag almennings og draga
úr verðbólgunni, enda er þá hægt að
afnema með öllu skömmtun á slikum
neyzluvörum".
Þannig markaði flokkurinn stefnuna
i viðskiptamálunum fyrir siðustu
kosningar. Við skulum nú reyna að
gera okkur nokkra grein fyrir hvernig
tekizt hefir á kjörtímabilinu að koma
stefnu flokksins í framkvæmd.
hAmark
IIAFTASTEFNUNNAR
Haftastefnan hér á landi náði há-
marki sínu 1949. Allur innflutningur
var háður leyfum, sem tvær voldugar
nefndir (Viðskiptanefnd og Fjárhags-
ráð) fjölluðu um og stundum ríkis-
stjórnin líka. Allar helztu neyzluvör-
ur almennings voru skammtaðar og
fólk þurfti að standa í biðröðum til
þe.ss að fá skömmtunarvörurnar. Allar
vörur og mestöll þjónusta var háð
verðlagseftirliti og bundin hámarks-
ákvæðum, sem komin voru út í slíkar
öfgar, að mikið af vörum og þjónustu
var komið á svartan markað fyrir
tvöfalt hámarksverð.
í þingræðu, sem ég hélt í byrjun
marz 1949, lýsti ég haftaframkvæmd-
inni, eins og hún var þá, á þessa leið:
„Starfsemi fjárhagsráðs og undir-
deilda þess, viðskiptanefndar og
skömmtunarskrifstofu, liggur svo þungt
á nálega öllum atvinnurekstri í land-
inu, vegna óheppilegra vinnubragða, að
til vandræða horfir. Vinnubrögð þess-
ara stofnana eru langt fyrir neðan það
sem gera verður kröfu til, jafnvel í
opinberum rekstri. Fjöldi manna í
landinu verður að verja miklum tima
frá nytsamlegum störfum til þess að
fá afgreiðslu mála sinna í þessum
stofnunum.
„Þótt margt kunni að vera hjá okk-
ur öðruvísi en æskilegt væri, efast ég
um að nokkuð sé eins aðkallandi og
það, að leysa þjóðina undan þeirri
haftastefnu, sem hún á nú við að búa“.
BYRJAÐ AÐ LOSA UM
HÖFTIN
Eins og kunnugt er, myndaði Sjálf-
stæðisflokkurinn ríkisstjórn í desem-
ber 1949, undir forsæti Ólafs Thors.
Var þá strax hafizt handa að losa um
nokkuð af hinu yfirbyggða haftaskipu-
lagi. Hinn 31. janúar 1950 var Vi'ð-
skiptanefndin lögð niður og tveir menn
úr fjárhagsráði settir í hennar stað.
Fjórum mánuðum síðar, eða 1. júní
1950, var afnumin skömmtun á kaffi,
kornvörum, brauði, vefnaðarvörum,
skófatnaði og búsáhöldum. Hinn 1.
júlí 1950 var afnumin skömmtun á
hreinlætisvörum og 13. marz 1951 var
sykurinn leystur undan skömmtun. Nú
er raunverulega engin neyzluvara
skömmtuð. Skömmtunarmiðarnir eru
enn gefnir út fyrir smjörlíki til þess
eingöngu að geta greitt niður verð á
þeim hluta smjörlíkisneyzlunnar, sem
gengur inn í vísitöluna.
FRÍLISTARNIR —
70% FRJÁLST
Eftir að gengisbreytingin hafði ver-
ið framkvæmd og á þann hátt lag-
fært að verulegu leyti hið mikla mis-
vægi, sem árum saman hafði truflað
efnahagskerfið, var hafinn undirbún-
ingur að því að losa nokkuð af verzl-
uninni úr viðjum haftanna. Hinn 4.
ágúst 1950 var fyrsti frílistinn gefinn
út. Með honum var um 17% af inn-
flutningnum gefinn frjáls. Þetta var
fyrsta skrefið og spáðu margir illa
fyrir þessari fyrstu tilraun. Þeir, sem
lengi hafa verið ófrjálsir, eru stundum
hræddir við þá óvissu, sem frelsið
færir þeim, og hrýs hugur við að eiga
að standa á eigin fótum.
Rúmum fjórum mánuðum síðar, eða
hinn 18. desember 1950 var frílistinn
mikið aukinn og 7. marz 1951 var
„bátalistinn" gefinn út, sem einnig er
frílisti. Var þá áætlað að komið væri
á frílista um 65% af öllum innflutn-
ingi til landsins. Samkvæmt athugun
sem gerð hefir verið á innflutningi
síðasta árs, kemur í ljós, að 70% af
honum er á frílistum en aðeins 30%
er háð innflutnings- og gjaldeyrisleyf-
um.
STÓRT SKREF OG
TALSVERÐ ÓVISSA
Þetta var mikið átak og talsverð
óvissa var um það hvernig þessu
mundi reiða af. Eftir tuttugu ára
verzlunarhöft var ekki auðvelt að gera
sér grein fyrir hvaða áhrif frjálsræð-
ið hefði á innflutninginn. Hættan, sem
menn óttuðust var sú, að eftirspurnin
um gjaldeyri yrði svo gífurleg að óger-
legt væri að fullnægja henni og að
sú holskefla sópaði brott þeim ráð-
stöfunum, sem gerðar höfðu verið.
Þetta fór á annan veg. Að vísu var
mikil eftirspurn fyrstu mánuðina en
með því að henni var fullnægt, færð-
ist hún í eðlilegan farveg og hefir
verið það síðan.
BÆTT LÍFSKJÖR
ALMENNIN GS
Árangurinn af öllum þessum ráð-
stöfunum kom fljótlega í ljós. Deil-
urnar um innflutninginn féllu niður.
Óánægjuraddirnar út af framkvæmd
haftanna þögnuðu að mestu. Vöri»-
þurðin hvarf og jafnframt biðraj*
irnar og svarti markaðurinn. Ég vil
ekki halda því fram, að menn haft
ekki lengur yfir neinu að kvarta í
sambandi við verzlunarmálin. Margt
er enn eftir ógert til þess að segja
megi að verzlunin sé i frjálsum og
eðlilegum farvegi. En ég hika ekki
við að fullyrða, að hin mikla breyt-
ing, sem orðið hefir á verzluninni
undangengin þrjú ár, hefir mikið
stuðlað að bættum lífskjörum lands-
manna um leið og þeir sem að verzlun-
inni starfa hafa verið leystir undan
óþolandi oki hafta og skriffinnsku.
FRJÁLST VERÐLAG
Jafnframt því sem þær ráðstafanir
voru gerðar, sem ég hefi nefnt, reis
alda innan verzlunarstéttarinnar, jafnt
hjá kaupmönnum sem kaupfélögum,
um framkvæmd verðlagseftirlitsin*.
Verzlunin lýsti yfir því, að hún gætl
ekki annazt vörudreifinguna með þeim
verðlagsákvæðum, sem í gildi voru,
en með þeim hafði álagningarheimild-
in verið skorin inn í kviku og var því
orðin óeðlileg og ósanngjörn.
Var þá hallast að því ráði að af-
nema verðlagseftirlitið að verulegu
leyti um leið og nægar vörubirgðir
höfðu safnazt í landinu og eðlileg sam-
keppni myndaðist, enda var þá alveg
horfinn svarti markaðurinn, sem