Lesbók Morgunblaðsins - 10.05.1953, Blaðsíða 9

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
279
Hinir gömlu fræðarar líta svo á aft-
ur á móti að allt í tilverunni sé líf á
vissu stigi og að lífið sé án upphafs.
Einnig visindin viðurkenna að allt lif-
andi hljóti að vera af lifi fætt. Aug-
Ijóst er að á' þessari jörð er hin svo-
nefnda dauða náttúra (steinaríkið)
upprunalegra en hið lifandi. Þess vegna
hlýtur hið lifandi að vera komið frá
hinu ,,dauða“ en það er ekki hægt,
nema hið „dauða“ hafi i sér einhverja
frjóangan til lifs, sé m. ö. o. lif a vissu
stigi.
Sumir reyna að koma sér út úr þess-
ari sjálfsheldu náttúruvísindanna með
því að kenna að lífið sé aðflutt utan
úr geimnum. — En það skýrir ekki
neitt, því ef við lítum svo á að skipta
beri náttúrunni í lifandi og dautt, hlýt-
ur þá ekki hið dauða að vera upp-
runalegra alls staðar hvar sem er í til-
verunni, þvi vissulega getur hið lifandi
ekki fætt af sér hið dauða. Þess vegna
verður við annað hvort að vera þeirrar
skoðunar að lífið sé komið út úr dauð-
anum, sem þó er andstætt einni af
grúndvallarsetningum náttúruvísind-
anna (Lif er af lifi fætt) og allri rók-
réttri hugsun, eða viðurkenna að ekk-
ert sé til nema líf, á mismunandi stigi
að vísu.
Hvernig menn komast að þeirri nið-
urstöðu að náttúran skiptist í lifandi
og dautt, skýrir heimspekin á þann
hátt að hér geri maðurinn sig enn
einu sinni sekan um að skoða eigin
takmörk sin sem takmörk lífsins í
heiid. — Fyrst hugsar hann sem svo:
,,Ég er lifandi.“ Síðan spyr hann:
„Hvermg veit eg, að ég er lifandi!?"
°g nú tekur hann að sundurliða þá
hiúti, sem lif hans einkenna.
Hann skynjar, hugsar, andar, hreyf-
íst, tekur til sin næringu, fæðist, ves,
hrörnar, ,,deyr-“ Og þegar hann hef-
ur lokíð líkkrufningu sinm á eðli lífs*
rns, telur hann sig hafa fundið þar
ákveðna hluti, sem hann kallað t. d.
hin fimm einkenm lífsins- — Síðan
slær hann því föstu að allt, sem hefur
þessi einkenm sé lifandi, og það sem
hefúT ekkert þeirra sé dautt. Hann
lítúr síðan í. kringum um sig og Sér
að dýr og plöntur hafa þessi ém-
kenni, steinar og málmar ekki Ög
siðan veit hann hvað er liíandi og
hvað er dautt!
lin er nokkur ástæða til að ætla, að
emkenni mannsins séu hin algilda
iirælistika lífsins. — Enginn getur
sár-nað að íííseiniienni íháhiisins séú
meira en sentimeterinn á metramáli
allífsins, bæði hins þekkta og óþekkta.
Þennan hundraðshluta kallar hann líf,
— það sem utan hans liggur dauða,
vegna þess að þar lýkur öllum skyld-
leika við hans eigin persónu: — Það
er engin markalína milli hins lifandi
og dauða. — Aðeins líf er til.
Hver er uppruni veraldarinnar? Er
hún takmörkuð eða ótakmörkuð? —
Þetta eru hinar næstu spurningar í
sambandi við Maya. Samkvæmt ind-
verskri heimspeki er hin fyrri spurn-
ing röng, vegna þess að engin hlutur
á sér algjört (absalut) upphaf. —
Sköpun og eyðing eru eilíf fyrirbrigði,
sem eiga sér engin takmörk i tíma.
Tilveran getur ekki staðið kyrr, verið
sett á hreyfingu eða stöðvuð. — Það
er erfitt að hugsa sér hvernig menn
geta bæði trúað a eilífan guð og um
leið á sköpun, sem hefst á einhverjum
ákveðnum tíma, sem kallast „í upp-
hafi.“ Þeir viðurkenna að guð sé eilíf-
ur og hafi því aldrei byrjað að vera
til.
Ölí tilveran er sköpun hans líkt og
geislinn. sem sólin sendir frá sér. Á
sama hátt og sólin er sól vegna geisla
sinna, er guð guð vegna sköpunar sinn-
ar. Ef sólin sendir ekki frá sér birtu
né yl, er hún engin sól. Ef guð er
algjörlega óvirkur er hann enginn guð.
Ef tilveran hefur byrjað að vera til,
hlýtur þá ekki guð að hafa orðið til
á sama tíma? Eða á hinn bóginn, ef
menn trúa á eilífan guð verða þeir
að viðurkenna að tilveran sé líka eilíf.
Hvernig geta menn haldið að guð hafi
verið algjörlega óvirkur og áhrifalaus
„frá eilífð“, (sem er mótsögn i sjálfu
sér) en vaknað einn morgun snemma,
skapað alla hluti í skyndingu og lagst
síðan til svefns aftur?
Sköpun er eilíf. Hún hefur alltaf
verið og hún endar aldrei. Maðurinn
fæðist og deyr, himintungl koma og
hverfa. Hvert einstakt fyrirbrigði til-
verunnar á sér á vissan hátt upphaf
og endir. — Tilveran í heild er eilíf.
Er veröldín (alheimurinn) takmöfk-
uð eða ótakmörkuð? — Á miðöldum
var þáð haft fyrir satt á Vesturlönd-
um að jorðin væri flöt, að himininn
væri hálíkúla úr málmi, að undir jörð-
mni væri sær og kringum hana væri
sær á alla vegu. Eftir langa vist í
íormyrkvUn blindrar truar, komust
menn að raun um að jörðin væri hnött-
ótt og Sveií í kring um himingeiminn.
Og menn uppgötvuðú að jörðin var
aðeins hluti af ákveðnu kerfi, sól-
kerfinu og sólkerfið var aðeins hjól í
öðru segulverki, ákveðnum stjarn-
heimi, sem kölluð er Vetrarbraut. Og
nú þekkja menn þúsundir slíkra stjarn-
heima. Á þessari víðáttumiklu þekk-
ingu byggja merin hugmynd sína um
ómælisgeim stjarnanna. þekking okk-
ar er þó og verður alltaf of lítil til
þess að hún réttlæti nokkra hugmynd
um eðli veraldarinnar í heild. „Ómælis-
geimur stjarnanna“ er sennilega tak-
markað fyrirbrigði (jafnvel þó við
uppgötvum aldrei takmörk hans).
Rúmið aftur á móti og veröldin (allt
sem er) í heild sinni hlýtur að vera
ótakmarkanlegt. Ef við t. d. drögum
hring og segjum að rúmið takmarkist
af þessum hring hljótum við að
spyrja: „Hvað er utan þess hrings."
Og þeir, sem trúa að rúmið sé tak-
markað verða þá að svara: „Ekkert.“
— En það er ekkert svar, heldur að-
eins undanbrögð til að komast hjá að
viðurkenna að þekking þeirra er tak-
mörkuð. Þetta sannar þó ekki að fyr-
irbrigðið stjörnur og loft, sem menn
kalla sennilega ranglega alheim, sé
ekki takmarkað. Það er jafnvel skyn-
samlegt að gera ráð fyrir að svo sé,
en utan hans taka þá við önnur og
ólík fyrirbrigði: — Við könnum rúmið
út frá þessari jörð okkar.
Hugsum okkur í þess stað að við
værum íbúar á eletronu í vatns'éfnis-
atómi í miðju Atlantshafsins. Hugsum
okkur að hlutfallið milli stærðar okk-
ar og þessarar elektronu væri hið
sama og hlutfallið milli stærðar okkar
og jarðarinnar. — Vísindi okkar, sem
kannað hafa rúmið af elju og dugn-
aði þekkja nú veröld sem er að þver-
máli yfir hundrað milljón Ijósár.
Hverfum með alla þessa þekkingu okk-
ar niður til hinna nýju heimkynna
okkar í elektronunni. Samkvæmt stærð
arhlutfallinu milli elekrtonunnar og
jarðarinnar svarar hún til þess að við
þekktum um það bil einn sentimeter
af rúmi Atlantshafsms. Og þó þekking
okkar yrði þúsundfölduð mundum við
ekki komast til neinnar strandar og
þekkja aðeins þetta eina íyrirbrigði,
vatn. Vísíndi okkar iðkuð frá þessarí
rannsóknarstöð mundi aldrei fá neitt
hugboð um land, himmn eða eld. Það
kann því svo að fara að í framtíð-
inní segi menn skilið við hugmynd
síná um „ómælisgeim stjarnanna".
Hvert fyrirbrigði er takmarkað.
Hinir „takmörkuðu alheimar“ kurma