Lesbók Morgunblaðsins - 14.06.1953, Blaðsíða 14

372
LESBÓK MORGUNBLAÐSIN S
að skilgreina ómœiisgeiminn, svaraði
því til ad ómælisgeimurimi vaeri tóm-
ur kassi eftir að iokið væri tekið af,
botninn sleginn úr og hliðarnar brotn-
ar niður! Likt og loítið í kassanum er
takmarkað frá öðru lofti er maðurinn
skilinn frá uppruna sinum og eðli, guð-
dómnum. —- Að taka lokið af, slá botn-
inn úr og brjóta niður hliðar hinnar
takmörkuðu tilveru sinnar or sú leið,
sem manninum cr boðuð til að öðlast
frelsi, og sitt rétta ótakmarkaða eðli.
l>ennan santruna \ ið guðdóminn. sem
sálin liefur raunar alltal' vcrið hluti
af, telja liöfunclar Upanishadanna hina
æðatu hamingju lifsins.
Ef maðurinn kcppjr að einhvcrju
öðru og lægra takmarki en þessu. veit-
ir það honum aðeins stundarfrið. —
Mannlcg fullkomnun verður að lokum
takmark hvers einasta manns. En sú
fullkomnun er ekkj þróun frá hinu
„lægsta til hins hæsta", þó svo kunni
ad virðast. Eins og guð er fullkominn,
þannig hefur kjarni mannsins, sjálf
hans, alitaf vcrið fuilkomið. En þó
þessi guðlcgi neisti búi i hvcrjum
manni er hann þar þó ekki einráður.
Hann vekur aðeins eilífðar þrá manns-
ins og bendir honum upp á við til
hins háa takmarks. En remma moldar-
innar er i blóði hans og gerir hann að
hálfu leyti guð, mann og dýr. Áður en
maðurinn birtist verður dýrið að deya.
Áður en guðinn birtist verður maður-
inn að deya.
Skynscmin getur ekki lyft mannin-
um upp yfir stig dýrsins, því eins og
hinn þýzki heimspckingur Kant scgir:
„Það, að maðurinn hefur skynsemi,
getur á cngan hátt lyft honum upp
vfir dýrið, cf hann bcitir skynsemi
sinni á sama hátt og dýrið beitir cólis-
hvöt sinni."
Á vissu stigi þróunar sinnar leita
menn aðeins liins „veraldlega". — i
Uhandogya Upanishad segir svo: —
..Og Virocano hélt til Asuranna til þess
að bcjða þeim þá kenningu að dýrka
skyldi aðeins l'oldid, þvi sá sem dýrkar
l'.oldið og þjónar þvi — þeim manni
líður vel bæði þessa heims og annars."
En andi manna finnur þar enga var-
anlcga hamingju. Hann stefnir hærra
og sættir sig ekki við að öðlast aðeins
hverful gæði fjármuna og hóglífis: —
..Dauöinn mælti: — Gott er citt —
þægilegt er ann.að .. Peim, sem held-
ur sig við hið goða, mun vel íarnast,
__ci, cen: kýs Uið neer
„Fjármunir gcra engan hamingju-
saman. Hygginn maður, sem þekkir
eðli hins ódauðlega leitar ekki neins
varanlegs i heim hverfulleikans....
En þú, Nachiketas, ....þú hefur ekki
gengið auðbraut veraldarinnar, þar
sem svo margir menn týnast.“ (Kata
Upanishad).
Meðan maöurinn vinnur öll verk sin
i e’gingjörnum ti'gangi veitist honum
engin hamingja. Leiðin til sjálfsþckk-
ingar og lífshamingju er rétt breytni,
og rctt breytni cr að lifa öðrnm en
ekki sjálfum sér.
Á þann hátt eru takmarkanir manna
smám saman brotnar niður og heimur
þeirra veiður viðari og bjartari.
— ★ —
í sumurn hinna yngri Upanishada er
því haldið fram að hægt sé að ná þessu
marki með meinlætalifnaði, en það er
i andstöðu við anda og kenningu hinna
gömlu Upanishada. Ástæður meinlæta-
mannsins cru oft sjúklegs eðlis, eða
þcgar bezt lætur af eigingjörnum toga
spunnar. Hann afneitar heiminum og
tekur cngan þátt i þjáningum og lífi
annarra manna. Hann hjálpar engum
og er framvindu mannkynsins gagns-
)aus — en reynir að öðlast mukti,
(lausn) sér einum til handa. — í öðru
lagi nær hann ekki því marki eftir
þessari leið, og þé því jafnvel kunni
að virðast náð, er það ckkj varanlegt,
þvi markinu verður aðeins náð í sam-
fclagi og samstarfi við aðra menn.
En þó Upanishadar hafi yfirleitt ekki
trú á meinlætalifnaði verða menn þó
að losna við illar tilhncigingar. Menn
mega ckki taka líf annars manns undir
neinum kringumstæðum. Þcir mega
heldur ekki stela — ckki heldur gela
sig á vald reiði cða illgirni, ekki haturs
eða fégræðgi. — Upanishadar fordæma
ekki kynlivötina. Hcrtni cr þar gcfin
viðtækari merking en almennt er gert
á Vesturlöndum, jafnvel enn i’iðtækari
cn það. sem nútíma sálfræði kallar
libido og Freud kallar lifshvöt. Fræð-
arar Upanishadar telja hana sjálían
guðdóininn, þvi hana er að finna hja
höfundi sköpunarmnar. Hun er orsök
allrar sköpunar og vegna hennar er
veröldin til. Sú krossfesting holdsins
scm boðuð hefur verið af mörgum góð-
um mönnum í anda grískrar og krist-
innar siðfræði, á litlum vinsældunt að
fagna hjá hinum merkarr Upanishöd-
um Þe*r vilja kenna ruonnusi aö liís-
hvotm er ein. -4 sarr.a hatt og manr.s-
hjatta og heila, þannig er Hfshvötin
ein en hefur þó þrjú stig eða vitundar-
svið sem svara nákvæmlega til þessara
þriggja líffæra. Þessi stig verka hvert
á annað en aðeins eitt þeirra hefur
yfirtökjn i manneðlinu á hverjum tima.
Hið fyrsta stig hennar er aðeins aó
fullnægja girndinni (Kama). Þetta stig
kenna þeir mönnum að umskapa o?
nota orku þess tiI þess að bvggja upp
hið næsta, — stig hjartans, fórnfúsrar
ástar — og djúpra tilíinninga, stig bók-
mennta og lista. Þegar það stig nær
yfirtökum, brýtur hin djúpa hamingja
þess niður al)a eigingirni og sérhyggju
— og inanneskjan lifir ekki lengur
sjátfri sér. En þetta er ekki hæsta stig
hennar. Það er vcnjulega bundið við
þröngan hring, t. d. konu. barn eða
ntann, en það nær aðcins að litlu leyti
til veraldarinnar utan þessa hrings. —
Iíið þriðja og æðsta stig hennar er
luigræns eðlis: Góðvild og samúð, scm
þekkir engin takmörk og nær til alls.
Á þessu stigi kennir hún skyldlcika
síns við guðdóminn. En hið lægsta stig
hcnnar er einnig hún og því of djúp-
stætt i tilverunni til þess að það verði
„upprætt". — Að reyna að „uppræta"
lífshvötina, jafnvel á sinu fyrsta stigi
úr eðli rnanna, er þvi i þeirra augum
næsta broslegt fyrirtæki! — Án hins
fyrsta stigs getur annað stig hennar
ekki birzt. Á sama hátt geta menn að-
cins vegna reynslu hins annars stigs
hennar komizt upp til hins þriðja.
Þekking og visdónuir eru einnig í
Upanishödum taldar leiðir að marki,
en án réttrar breytni og ócigingjarns
starfs í þágu annarra manna gcta allar
bækur veraldarinnar aldrci leitt neinn
til hins fyrirlieitna lands.
— ★ —
Loks skulu hér tilfærðir þrir stuttir
kaflar leknir upp úr Chandogya Upa-
nishad, sem sýna á einfaldan hátt
kenningar Upanisliadanna um manninn
og guðdóminn:
A)lt þetta er guð. — Lat. mannmu
hugieiða liina sýnilegu tilveru, þar sem
hann fæðist, deyr og lifir í henni.
Maðurinn hefur vilja. — Það', sem
hann vill í þessu,lífi, verður hann í
hinu næsta. Lát hann því hafa vilja
sinn og trú.
Guð vizkunnar; likami þ.intt er andí.
gerfí þitt yóg, eðli þitt hkt og Ijó.svakj
5 ekur 4ll3r brér c& ^llsr
Þú ert allt þetta. Þú talar aldre: cg b:g