Lesbók Morgunblaðsins - 28.06.1953, Side 4
394
Gunnar Dal:
Hvað er
MEISTARI Budda kennir, að hverjum
manni sé í sjálfsvald sett að losna
undan oki þjáninga og dauða og öðl-
ast æðstu gæði lífsins, sem indversk
heimspeki kallar Pali Nibbana og á
sanskrít Nirvana.
Þetta ástand, Nirvana, hefur orðið
heimspekingum óþrjótandi umræðu-
efni og hver heldur þar fram sinni
skoðun. Sá einn, sem þöglastur er og
ófúsastur er að ræða þennan djúpa
leyndardóm, er sá sem þekkti hann
betur öðrum mönnum, sjálfur meist-
arinn Budda. Hann, sem sjálfur lifði
Nirvana, skildi að tilgangslaust var að
reyna að gefa blindum mönnum, sem
aldrei höfðu séð ljós, hugmyndir um
liti. — Betra að reyna að kenna þeim,
hvernig þeim var sjálfum unnt að
öðlast sýn. — En blindir menn sætta
sig ekki við að geta ekki þekkt heim
sjónarinnar með eyrum sínum! —
Þegar menn heyra um eitthvað, sem
liggur utan reynslu og skynjunar
venjulegra manna, viðurkenna þeir
ekki vanmátt sinn til að skilja hug-
myndina réttilega, heldur viða þeir
að sér reka úr fjörum fræða sinna
og byggja úr þeim hina nýju hugmynd,
— nákvæmlega á sama hátt og sá, sem
aldrei hefur notið sjónar, reynir með
tón og snertingu að skapa sér hug-
mynd um rautt eða blátt.
En vegna þess að meistarinn þagði
fundu aðrir hjá sér hvöt til að tala
og útskýra. Og svo margt hefur nú
verið skrifað um Nirvana, að í leit
okkar í fornum bókum og nýjum get-
um við a. m. k‘. rekizt á tuttugu mis-
munandi hugmyndir eða kenningar um
eðli þessa fyrirbrigðis. — En svo und-
arlegt sem það þó kann að virðast,
hefur aðeins ein þessara hugmynda
— sennilega sú fjarstæðasta — náð
verulegri útbreiðslu á Vesturlöndum.
★
Schopenhauer, er sagður hafa
lesið Upanishada — ekki á frummál-
inu að vísu, heldur latneska þýðingu,
sem gerð var eftir persneskri þýðingu
úr frummáliriu Sánskrít. — Þessi
frægi og áhrifamikli heimspekingur
miðlaði síðan öðrum þjóðum Vestur-
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Nirvana?
landa af nægtum þekkingar sinnar
á indverskri heimspeki. Schopenhauer
skildist, að Nirvana þýddi dauði —
útslokknun og endir allrar tilveru. —
Að lífið væri þjáning, sem aðeins
dauðinn væri lækning á. Og þennan
dauða hélt Schopenhauer að Indverj-
ar kölluð Nirvana.
Prófessor Oldenberg leyfir sér ekki
að hafa aðra skoðun. Rhys Davids
er og sama sinnis. Hún segir m. a.:
„Nirvana Buddismans merkir einfald-
lega dauði.“ Dahlke tekur í sama
streng: „Aðeins samkvæmt kenningu
Budda er lausnin undan þjáningunni
neikvæð en ekki jákvæð hugmynd i
líki himneskrar dýrðar." — Allir
þessir viðþekktu fræðimenn Vestur-
landa halda og hafa kennt öðrum að
halda að Nirvana væri neikvæð hug-
mynd, sem þýddi útslokknun lífslamp-
ans og náttmyrkur og tóm dauðans.
„Það sem ég er ekki, það sem er ekki
kenning mín, er ég ásakaður um“,
er haft eftir Budda og má af þessu
sjá að misskilningur manna á kenn-
ingu þessa meistara hefur byrjað
snemma. En hvernig gat nú Budda
kennt að Nirvana þýddi dauði, þar
sem hann sjálfur 35 ára að aldri lifði
Nirvana og dvaldi eftir það 45 ár
á jörðinni, til þess að fræða menn um
rétta breytni, sem leiddi til hinnar
æðstu hamingju?
★
Ekki er svo að skilja að allir fræði-
menn Vesturlanda hafi gert sig seka
um að endurtaka þennan einfalda
skilning Schopenhauers.
Max Múller segir eftir kerfisbundna
rannsókn og nákvæma leit í fornum
bókum, sem fjalla um kenningu Budda
um Nirvana: „— Þar er ekki að finna
eina einustu setningu, sem réttlætir
þá kenningu að Nirvana þýði dauði.“
Budda kennir að hin lægri tilvera
líði undir lok og hverfi mönnum, þeg-
ar Nirvana er skynjað. Sá heimur, sem
þá opnast er að vísu hinn gamli heim-
ur, en séður í nýju ljósi. — Heimur,
sem skynsemi manna fær ekki skilið
fyrr en innsæi mannsins hefur náð
fullum þroska. Þannig er Nirvana
hvarf hinnar lægri tilveru og birting
annarrar og hærri, líkt og stjörnur,
sem virðast hverfa, þegar nóttinni lýk-
ur og nýr dagur kemur.
Stjörnurnar hverfa ekki í raun og
veru þegar sólin kemur upp — við
sjáum þær aðeins ekki lengur, vegna
þess að annað ljós er þeim bjartara.
— Á sama hátt hverfur veröldin held-
ur ekki í raun og veru — hún breyt-
ist aðeins í vitund þess manns sem
lifir Nirvana. Hann Skynjar þá hið
sanna eðli tilverunnar og Hfsviðhorf
hans er eilíflega breytt. Þó Budda á
sama hátt og Upanishadar vari menn
við þeirri villu að reyna að lýsa
Nirvana, hafa þó margir gerzt brot-
legir við það boðorð. — Öldungurinn
Nagasena segir t. d. um Nirvana:
„Þar hefur maðurinn engar þarfir
meir, heldur engar langanir. Þar vaxa
blóm hreinleikans og hins sanna lífs-
skilnings. Nirvana líkt og fæða við-
heldur lífinu og bindur enda á hrörn-
un og dauða. Líkt og fæða eykur það
styrk manna, og eins og fæða er lind
hinnar himnesku fegurðar. Nirvana er
ósköpuð líkt og rúmið, og eins og
það hvorki eldist né deyr, hverfur
né endurfæðist. Nirvana er hinn full-
komni heimur hinna upplýstu. Líkt og
óskatréð uppfyllir það allar óskir
manna. Það vekur gleði og er fullt
birtu.“
Þannig lítur öldungurinn Nagasena
á Nirvana. í hans augum er það ekki
útslokknun eða dauði, heldur hið full-
komnasta stig tilverunnar. í Buddag-
hosa er Nirvana á sama hátt lýst sem
raunverulegri tilveru. Þar er aðeins
bundinn endi á hatur, ótta, reiði og
aðrar hinar lægri hvatir manna, þar
sem hvatir geta aðeins verið til með-
an menn eiga óuppfylltar óskir. En
Nirvana verður aðeins lýst með nei-
kvæðum setningum: Það er ekki þetta
og ekki hitt.
í Sarvastivadin (Vabhasika) er Nir-
vana talið hámark mannlegrar til-
veru, þar sem maðurinn hefur náð
fullkomnun og er laus undan löstum
og þjáningum og allar þrár manna
eru uppfylltar.
Sarvastivadin fjallar um hin þrjú
algildu sannindi, (asamskrta dharma)
sem eru kjarni Nirvana, og verða
þau aldrei sögð með orðum, þar sem
orð geta aðeins lýst hinu takmark-
aða en ekki hinu algilda. Þessi þrjú
sannindi eru þar sögð mynda þríhyrn-