Lesbók Morgunblaðsins - 28.06.1953, Side 4

Lesbók Morgunblaðsins - 28.06.1953, Side 4
394 Gunnar Dal: Hvað er MEISTARI Budda kennir, að hverjum manni sé í sjálfsvald sett að losna undan oki þjáninga og dauða og öðl- ast æðstu gæði lífsins, sem indversk heimspeki kallar Pali Nibbana og á sanskrít Nirvana. Þetta ástand, Nirvana, hefur orðið heimspekingum óþrjótandi umræðu- efni og hver heldur þar fram sinni skoðun. Sá einn, sem þöglastur er og ófúsastur er að ræða þennan djúpa leyndardóm, er sá sem þekkti hann betur öðrum mönnum, sjálfur meist- arinn Budda. Hann, sem sjálfur lifði Nirvana, skildi að tilgangslaust var að reyna að gefa blindum mönnum, sem aldrei höfðu séð ljós, hugmyndir um liti. — Betra að reyna að kenna þeim, hvernig þeim var sjálfum unnt að öðlast sýn. — En blindir menn sætta sig ekki við að geta ekki þekkt heim sjónarinnar með eyrum sínum! — Þegar menn heyra um eitthvað, sem liggur utan reynslu og skynjunar venjulegra manna, viðurkenna þeir ekki vanmátt sinn til að skilja hug- myndina réttilega, heldur viða þeir að sér reka úr fjörum fræða sinna og byggja úr þeim hina nýju hugmynd, — nákvæmlega á sama hátt og sá, sem aldrei hefur notið sjónar, reynir með tón og snertingu að skapa sér hug- mynd um rautt eða blátt. En vegna þess að meistarinn þagði fundu aðrir hjá sér hvöt til að tala og útskýra. Og svo margt hefur nú verið skrifað um Nirvana, að í leit okkar í fornum bókum og nýjum get- um við a. m. k‘. rekizt á tuttugu mis- munandi hugmyndir eða kenningar um eðli þessa fyrirbrigðis. — En svo und- arlegt sem það þó kann að virðast, hefur aðeins ein þessara hugmynda — sennilega sú fjarstæðasta — náð verulegri útbreiðslu á Vesturlöndum. ★ Schopenhauer, er sagður hafa lesið Upanishada — ekki á frummál- inu að vísu, heldur latneska þýðingu, sem gerð var eftir persneskri þýðingu úr frummáliriu Sánskrít. — Þessi frægi og áhrifamikli heimspekingur miðlaði síðan öðrum þjóðum Vestur- LESBÓK MORGUNBLAÐSINS Nirvana? landa af nægtum þekkingar sinnar á indverskri heimspeki. Schopenhauer skildist, að Nirvana þýddi dauði — útslokknun og endir allrar tilveru. — Að lífið væri þjáning, sem aðeins dauðinn væri lækning á. Og þennan dauða hélt Schopenhauer að Indverj- ar kölluð Nirvana. Prófessor Oldenberg leyfir sér ekki að hafa aðra skoðun. Rhys Davids er og sama sinnis. Hún segir m. a.: „Nirvana Buddismans merkir einfald- lega dauði.“ Dahlke tekur í sama streng: „Aðeins samkvæmt kenningu Budda er lausnin undan þjáningunni neikvæð en ekki jákvæð hugmynd i líki himneskrar dýrðar." — Allir þessir viðþekktu fræðimenn Vestur- landa halda og hafa kennt öðrum að halda að Nirvana væri neikvæð hug- mynd, sem þýddi útslokknun lífslamp- ans og náttmyrkur og tóm dauðans. „Það sem ég er ekki, það sem er ekki kenning mín, er ég ásakaður um“, er haft eftir Budda og má af þessu sjá að misskilningur manna á kenn- ingu þessa meistara hefur byrjað snemma. En hvernig gat nú Budda kennt að Nirvana þýddi dauði, þar sem hann sjálfur 35 ára að aldri lifði Nirvana og dvaldi eftir það 45 ár á jörðinni, til þess að fræða menn um rétta breytni, sem leiddi til hinnar æðstu hamingju? ★ Ekki er svo að skilja að allir fræði- menn Vesturlanda hafi gert sig seka um að endurtaka þennan einfalda skilning Schopenhauers. Max Múller segir eftir kerfisbundna rannsókn og nákvæma leit í fornum bókum, sem fjalla um kenningu Budda um Nirvana: „— Þar er ekki að finna eina einustu setningu, sem réttlætir þá kenningu að Nirvana þýði dauði.“ Budda kennir að hin lægri tilvera líði undir lok og hverfi mönnum, þeg- ar Nirvana er skynjað. Sá heimur, sem þá opnast er að vísu hinn gamli heim- ur, en séður í nýju ljósi. — Heimur, sem skynsemi manna fær ekki skilið fyrr en innsæi mannsins hefur náð fullum þroska. Þannig er Nirvana hvarf hinnar lægri tilveru og birting annarrar og hærri, líkt og stjörnur, sem virðast hverfa, þegar nóttinni lýk- ur og nýr dagur kemur. Stjörnurnar hverfa ekki í raun og veru þegar sólin kemur upp — við sjáum þær aðeins ekki lengur, vegna þess að annað ljós er þeim bjartara. — Á sama hátt hverfur veröldin held- ur ekki í raun og veru — hún breyt- ist aðeins í vitund þess manns sem lifir Nirvana. Hann Skynjar þá hið sanna eðli tilverunnar og Hfsviðhorf hans er eilíflega breytt. Þó Budda á sama hátt og Upanishadar vari menn við þeirri villu að reyna að lýsa Nirvana, hafa þó margir gerzt brot- legir við það boðorð. — Öldungurinn Nagasena segir t. d. um Nirvana: „Þar hefur maðurinn engar þarfir meir, heldur engar langanir. Þar vaxa blóm hreinleikans og hins sanna lífs- skilnings. Nirvana líkt og fæða við- heldur lífinu og bindur enda á hrörn- un og dauða. Líkt og fæða eykur það styrk manna, og eins og fæða er lind hinnar himnesku fegurðar. Nirvana er ósköpuð líkt og rúmið, og eins og það hvorki eldist né deyr, hverfur né endurfæðist. Nirvana er hinn full- komni heimur hinna upplýstu. Líkt og óskatréð uppfyllir það allar óskir manna. Það vekur gleði og er fullt birtu.“ Þannig lítur öldungurinn Nagasena á Nirvana. í hans augum er það ekki útslokknun eða dauði, heldur hið full- komnasta stig tilverunnar. í Buddag- hosa er Nirvana á sama hátt lýst sem raunverulegri tilveru. Þar er aðeins bundinn endi á hatur, ótta, reiði og aðrar hinar lægri hvatir manna, þar sem hvatir geta aðeins verið til með- an menn eiga óuppfylltar óskir. En Nirvana verður aðeins lýst með nei- kvæðum setningum: Það er ekki þetta og ekki hitt. í Sarvastivadin (Vabhasika) er Nir- vana talið hámark mannlegrar til- veru, þar sem maðurinn hefur náð fullkomnun og er laus undan löstum og þjáningum og allar þrár manna eru uppfylltar. Sarvastivadin fjallar um hin þrjú algildu sannindi, (asamskrta dharma) sem eru kjarni Nirvana, og verða þau aldrei sögð með orðum, þar sem orð geta aðeins lýst hinu takmark- aða en ekki hinu algilda. Þessi þrjú sannindi eru þar sögð mynda þríhyrn-

x

Lesbók Morgunblaðsins

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.