Lesbók Morgunblaðsins - 13.09.1953, Blaðsíða 13

LESBÓK M0RGUNBLAÐSIN3
515
stakra manna, og þess vegna
kvaðst hann vilja selja, en ekki
vegna þess að hagur prentsmið]-
unnar væri bágborinn.
Einar Þórðarson fekk svo afsals-
bréf fyrir prentsmiðjunni og fast-
eignum hennar hinn 29. des. 1876
og tók við henni þá um áramótin.
Kaupverðið var nú ákveðið 21.000
kr., hafði hækkað vegna þess að
prentsmiðjan hafði fengið nýtt let-
ur áður en kaupin fóru fram. „Það
var ógæfa bæði fyrir prentsmiðj-
una og Einar Þórðarson, að hann
fekk ekki eignarhald á henni fyr“,
segir Klemens Jónsson í Sögu
prentlistarinnar á íslandi.
Einar Þórðarson
Ekki verður sagt frá prentsmiðj-
unni svo að Einars Þórðarsonar sé
þar ekki sérstaklega getið, því að
saga prentsmiðjunnar og saga hans
fara að miklu leyti saman.
Einar var fæddur 23. desember
1818 að Skildinganesi, sonur Þórð-
ar dbrm. Jónssonar sem venjulega
var kenndur við Bakka. Átján ára
gamall fór Einar til Ólafs M. Step-
hensens í Viðey til þess að læra þar
prentiðn og var þar fyrst í þrjú ár.
Árið 1839 sigldi hann til Kaup-
mannahafnar og var þar við prent-
nám í þrjú ár, en kom svo aftur
að Viðeyarprentsmiðju og fluttist
með henni til Reykjavíkur. Þegar
Helgi Helgason lét-af stjórn prent-
smiðjunnar við áramót 1852 og tók
við stjórn prentsmiðjunnar á Ak-
ureyri, var Einari falin stjórn
landsprentsmiðjunnar og var hann
forstjóri hennar eftir það þangað
til hann keypti hana 1876 og rak
hana síðan fyrir eigin reikning til
1886 og hafði þá starfað við hana
um 50 ára skeið.
í samningi, sem stiftsyfirvöldin
gerðu við hann í ágúst 1855, segir
að hann taki til umráða og ábyrgð-
ar byggingar prentsmiðjuhnar, öll
áhöld, pappírsbirgðir, peninga,

prentaðar bækur og annað, hann
stjórni og stýri verkum hennar og
hafi vinnustjórn á hendi og eigi
einkum að sjá um að „vinnumenn
og lærisveinar venjist á reglu og
iðjusemi". Hann á að útvega allt
sem prentsmiðjan þarf, en senda
„allar bestillingar sem ske erlendis
í gegnum stiftsyfirvöldin“. Hann á
að semja um prentun á bókum,
sem ekki fara fram úr 20 örkum,
en annars semja stiftsyfirvöldin.
H$mn skal fyrirfram skýra stifts-
yfirvöldum frá efni alls þess, sem
á að prenta, því ekkert má prenta
án þeirra leyfis. Hann ber ábyrgð
á því, ef ekki er greiddur sá prent-
unarkostnaður, sem hann hefur
samið um.
Fyrir þetta á hann að fá 300 rdl.
á ári, 5% af hreinum ágóða prent-
smiðjunnar, ókeypis bústað í prent-
smiðjuhúsinu og 2 mk. fyrir hverja
prentaða örk af 200 örkum, sem
prentsmiðjan afkastar árlega, en
4 mk. fyrir hverja örk þar fram
yfir. Sem bóksali prentsmiðjunnar
skal hann fá 20% sölulaun af
sálmabókinni og barnalærdóms-
bókinni, en 25% af öðrum forlags-
bókum. Til tryggingar veðsetur
hann svo prentsmiðjunni eignar-
jörð sína Minni-Mástungu.
Þótt stiftsyfirvöldin hefði yfir-
stjórn prentsmiðjunnar á hendi,
var samningur þessi ekki gildur
nema því aðeins að danska stjórnin
fellist á hann. En það gerði hún í
marz 1856, og þótti henni þó veðið
of lítið. Þetta sama ár fekk Einar
þó 80 rdl. launauppbót hjá stifts-
yfirvöldunum og helt henni fram
til 1861 að honum var greidd 100
rdl. launauppbót og 30 rdl. fyrir
aukavinnu. Stjórnin fellst á launa-
uppbótina og 30 rdl. greiðslu fyrir
aukavinnu „í þetta sinn“, en slíkt
mætti aldrei eiga sér stað framar
nema með hennar leyfi.
Nýr samningur var svo gerður
við Einar 28. febr. 1867 og voru
árslaun hans þá hækkuð í 550 rdl.,
en nokkuð dregið úr aukaþóknun
fyrir afköst prentsmiðjunnar.
Einar keypti prentsmiðjuna í
árslok 1876 fyrir 21 þús. krónur
og rak hana fram til 1886. Hann
hafði fullan hug á að endurbæta
prentsmiðjuna, og segir svo í „Þjóð
-ólfi“ 16. sept. 1879: „Það er oft
hulið öðrum hvað framtakssamir
og framsýnir dugnaðarmenn geta
komið til leiðar sér og öðrum til
gagns. Þetta má sannast á prentara
Einari Þórðarsyni; fyr en nokkurn
varði er hann búinn að fá sér hrað-
pressu frá hinum mikla prent-
smiðjustað Leipzig á Þvzkalandi.
Þetta verkfæri er svo stórt, að það
getur prentað stórar tvöfaldar ark-
ir; þegar það gengur með fullum
hraða þá má prenta í því 1000 til
1200 arkir á klukkutíma. Þetta er
svo mikill hraði, að það er sjö sinn-
um meira en menn geta préntað
með handpressú“.
Ekki var þetta fyrsta „hraðpress-
an“ sem kom hingað til lands. —
Veturinn áður hafði Sigmundur
Guðmundsson prentari keypt hrað-
pressu í Englandi fyrir ísafoldar-
prentsmiðju og var hún fimmfalt
hraðvirkari en handpressa. Þetta
mundu ekki kallaðar „hraðpressur"
nú, þegar til eru pressur, sem eru
sex sinnum hraðvirkari en þær, og