Lesbók Morgunblaðsins - 13.09.1953, Blaðsíða 14

516
r LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
þörf er á enn stórvirkari prent-
vélum.
Einar kom mjög við bæarmál-
efni Reykjavíkur, því að hann sat
lengi í bæarstjórn og var um skeið
í fátækranefnd. Honum er svo lýst
í „ísafold": „Hann var fjörmaður
og atorkumikill maður meðan hann
naut sín heilsunnar vegna, kapp-
samur, kjarkmikill og framgjarn.
Hann komst í góð efni, en varð
öreigi síðustu ár ævi sinnar, enda
mjög þrotinn á sál og líkama". —
Hann varð að hætta við prent-
smiðjuna 1886 og fluttist þá til
frænda síns Þórðar Guðmundsson-
ar á Hálsi í Kjós og þar andaðist
hann 11. júlí 1888. Gestur Pálsson
orkti grafskrift eftir hann og er
það líklega bezta lýsingin á honum.
Þar stendur meðal annars þetta:
Hann stóð í broddi lífsins
með sterkan framahug,
var stórvirkur og framgjarn
og sýndi þrek og dug,
og gæfan honum brosti,
hann safnaði auði og seim
og sigurópi fjöldans
og virðing hér í heim.
Hann stóð á aftni lifsins
sem einstæðingur ber,
með ævifjörið þrotið
og harm að baki sér,
hans lífsstrit varð allt gagnslaust,
hans auður öskufok,
og ellimóður hvarf hann
í gæfu sinnar lok.
Svo varð hann barn eitt aftur
sem æsku fyrstu stund,
með angurværan svipinn
og veika bernskulund,
með raunastimpil iífsins
á sálarkraftinn sinn,
með sólglatt bros og tárin
á víxl um elli-kinn.
Isafold
keypti prentsmiðjuna
Með kaupsamningi, sem gerður
var 18. maí 1886, seldi Einar prent-
smiðjuhúsið í Aðalstræti fyrir 6000
krónur. Kaupendur voru sex tré-
smiðir og tóku þeir að sér 4000
króna skuld, er á húsinu hvfldi, og
svo skuldbundu þeir sig, einn fyrir
alla og allir fyrir einn, að annast
seljandann sómasamlega það sem
hann ætti eftir ólifað og Guðríði
dóttur hans meðan hún væri á
ómagaaldri.
Sama dag seldi Einar prentsmiðj-
una ásamt bókaleifum fyrir 5600
krónur. Kaupandinn var Björn
Jónsson og sameinaði hann þá
Landsprentsmiðjuna og ísafoldar-
prentsmiðju. Má því segja að ísa-
foldarprentsmiðja sé beinn arftaki
elztu prentsmiðjunnar á íslandi,
prentsmiðju Jóns biskups Arason-
ar á Hólum. Þessi prentsmiðja
hafði flækzt úr einum stað í annan,
eins og áður er sagt, var fyrst á
Hólum, þá á Breiðabólstað í Vest-
urhópi, þá á Hólum aftur, þá í
Núpufelh, þá á Hólum, þá í Skál-
holti, (síðan geymd á Hlíðarenda í
Fljótshlíð), þá á Hólum enn, þá að
Leirárgörðum í Leirársveit, þá á
Beitistöðum í sömu sveit, þá í Við-
ey og seinast í Reykjavík. Hún er
smám saman endurnýuð á þessum
425 ára ferh (og Hrappseyarprent-
smiðju bætt við hana). Hún gengur
undir ýmsum nöfnum, en sögu-
þráðurinn slitnar aldrei. Mættu
þeir Jón biskup Arason og Guð-
mundur biskup Þorláksson líta inn
í ísafoldarprentsmiðju nú, þá er
hætt við að þeim fyndist lítill svip-
ur með henni og hinni fornu Hóla-
prentsmiðju. En svo mundi þeim
einnig finnast um flest hér í landi,
að það sé með öðrum svip en á
þeirra dögum, og þó er þetta sama
landið og þeir byggðu og unnu
fyrir.
Tímamót í Reykjavík
Á árunum 1844—48 gerast þeir
atburðir, er skera til fulls úr um
það að Reykjavík skuli vera höfuð-
borg landsins og menningarmið-
stöð. Þá er Alþingi endurreist hér,
latínuskólinn fluttur hingað, presta
skóli stofnaður, dómkirkjan stækk-
uð og prentsmiðjan flutt hingað.
Um leið og prentsmiðjan er hing-
að komin, eru fengin skilyrði til
þess að gefa út blöð. Að vísu höfðu
Klausturpósturinn og Sunnanpóst-
urinn verið gefnir út í Viðey, en
blaðaútgáfa þar var miklum ann-
mörkum bundin. Það bitnaði þó
ekki svo mjög á Klausturpóstinum,
vegna þess að Magnús Stephensen
sat í Viðey. En fyrir menn búsetta
í landi var erfitt að koma þangað
handritum, fá prófarkir sendar og
þeim komið aftur út í Viðey.
Tveimur árum eftir að prent-
smiðjan kom hingað, hóf fyrsta
blaðið göngu sína og hét Reykja-
víkurpósturinn. Það kom út árin
1846—49. Árið 1848 hóf Þjóðólfur
göngu sína og voru þeir Helgi
Helgason, Einar Þórðarson og Egill
Jónsson kostnaðarmenn hans
fyrsta árið. Þjóðólfur var í raun-
inni fyrsta blaðið, er hafði á sér
dagblaðssnið, hin eldri blöð máttu
fremur kallast tímarit. — Svo fór
blöðunum að fjölga: Landstíðindi
1849—51, Ný tíðindi 1851—52, Ing-
ólfur 1853—55, íslendingur 1860
—64, Baldur 1868—70, Göngu-
Hrólfur 1872—73, Tíminn 1872—74,
Víkverji 1873—74. Þessi blöð voru
öll prentuð í landsprentsmiðjunni
meðan hún var ein um hituna. ísa-
fold var stofnuð 1874 og prentuð
þar fyrstu tvö árin, eða þangað til
hún fekk sína eigin prentsmiðju,
en það sama ár var landsprent-
smiðjan seld.
Enda þótt flest af þessum blöð-
um ætti sér skamman aldur, hafa
þau þó haft ómetanlega þýðingu
fyrir þjóðina og þó sérstaklega
Reykjavík. — Með þeim kom nýr
andi, nýtt andrúmsloft, nýr bæar-
bragur.
»——>