Lesbók Morgunblaðsins - 13.09.1953, Síða 15

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
517
Björgunarbátar
ÖLDUM saman hafði almenningur í
Bretlandi talið skipströnd eitt hið
mesta happ, enda var ekki sparað að
ræna á strandstaðnum, þegar færi
gafst. Enn er það haft í minni, að
fólkið á Scilly-eyum hafi beðizt þannig
fyrir: „Vér biðjum þig, Drottinn, ekki
um það að skip skuli stranda, heldur
að ef eitthvert skip á að stranda, þá
beinir þú þvi til Scilly-eya, svo að fá-
tæklingarnir hér geti haft gott af því *.
Það var ekki fyrr en undir lok 18.
aldar að fyrst komu fram tillögur um
að reyna að bjarga lífum þeirra manna,
sem lentu í skipreika. Og þær tillögur
komu ekki frá sjómönnum, heldur
presti, sem Sharp hét, og átti heima í
Norðymbralandi. Hann hafði undir
höndum sjóð, sem verja átti til ein-
hvers hjálparstarfs, og hann ákvað að
taka nokkuð af honum til þess að
koma upp slysavörnum. Hann keypti
svo venjulegan fiskibát og sendi hann
til Lionel Lukin vagnasmiðs í London
og bað hann að breyta honum í björg-
unarbát. Lukin breytti bátnum þannig
að hann „gæti ekki sokkið'* og sendi
hann svo til prestsins. Þetta var 1786
og þessi fyrsti björgunarbátur Breta
fekk samstað í Bamburgh á strönd
Norðymbralands.
Þremur árum seinna gerði mann-
skaðavcður mikið og fórst þá fjöldi
skipa á þessum slóðum, og mennirnir
fórust án þess að fólk í landi gæti gert
neitt til að bjarga þeim. Menn voru
skelfingu lostnir, og nú var skipuð
nefnd til þess að íhuga hvers konar
bátar mundu duga til þess að bjarga
mönnum af strönduðum skipum. Var
hcitið 2 gínca verðlaunum fyrir bezta
uppastungu. Helminginn af þeirri upp-
hæð hlaut William Wouldhave fyrir
björgunarbát, sem gat rétt sig við
sjálfur þótt honum hvolfdi.
Nefndin fór þó ekki alveg eftir til-
lögu hans, heldur tók liún það er henni
þótVi bezt úr ýmsum tillögum, sem
fram liöíðu kornið, og fól síðan Hemy
Greathead bálasmið í South Shields að
smiða fullkominn bát eftir því. Þessi
nýi bátur var kallaður „Orginal'*, og
hinn 30. janúar 1790, eða aðeins nokkr-
um dögum eítir að haxm var fullsmíð-
£&&&&,&£>&&
BROT
ÚR SÖGU SLYSAVARNANNA
í BRETLANDI
£ £ £ £ £ £ £ £ £
aður, tókst honum að bjarga nokkrum
mannslífum úr sjávarháska. Þetta voru
fyrstu mcnnirnir sem björgunarbátur
bjargaði.
Nú var komið upp fleiri bótum og
þeir björguðu mörgum mannslífum, en
þeir voru sinn á hverjum stað og engin
yfirstjórn björgunarstarfsins. Það var
Sir William Hillary sem sá að þetta
gat ekki gengið. Árið 1823 birti hann
ávarp til þjóðarinnar og skoraði á
hana að mynda eitt allsherjar slysa-
varnafélag, sem hefði björgunarstöðv-
ar víðsvegar á strandlengjunni og sjálf-
boðaliða til þess að manna björgunar-
bátana. Þetta hreif. Hinn 4. marz 1824
var stofnað í London hið brezka slysa-
varnafélag, sem kallast „Royal Nation-
al Lifeboat Institution", og studdu
margir merkir menn að stofnun þess.
Þegar félag þetta var stofnað, voru
til 39 björgunarbátar víðs vegar um
landið. Nú var hafin fjársöfnun og
söfnuðust 10.000 sterlingspund. Nægði
það til þess að kaupa 15 björgunarbáta
í viðbót.
En svo kom afturkippur. Aldarfjórð-
ungi síðar átti félagið ekki nema tæp-
lega 20 björgunarbáta, og tekjur þess
námu ekki meira en 253 sterlings-
pundum. En á þessu ári skeði það
hastarlega slys, að einn af björgunar-
bátunum fórst, er hann var að reyna
að bjarga skipshöfn skammt frá South
Shields, og fórust þar 20 menn. Þessi
sviplegi atburður varð til þess að ný
áhugaalda fyrir björgunarstarfi fór um
allt land. Hertoginn af Norðymbra-
landi gerðist nú foi'seti félagsins og
blés í það nýu lífi. Hann sá að betri
björgunarbát-a var þörf, og hann hét
100 ginea verðlaunum fyrir beztu
uppástunguna um nýan björgunarbát.
Bárust þá um 300 teikningar og til-
lögur. Verðlaunin fekk James Beaching
í Great Yarmouth fyrir teikningu af
báti, sem gat rétt sig við þótt honum
hvolfdi. Var nú farið að smíða báta
eftir þessari teikningu af kappi, og
1889 átti slysavarnafélagið 293 slíka
báta og höfðu þeir verið staðsettir víðs
vegar um landið.
En þessir „viðréttingarbátar“ voru
ekki alls staðar jafn vel séðir og sjó-
menn á austurströndinni neituðu hreint
og beint að fara út á þeim. Þá var
það að Georg Lennox Watson var ráð-
inn til félagsins til þess að vera ráð-
gjafi þess um bátalag. Hann hvarf al-
gjöi'lega frá „viðréttingar“-bátunum
og nú er svo komið, að sárfáir slíkir
bátar eru í notkun.
& 4 &
Mörgum þykir það merkilegast við
björgunarbátana hve litlir þeir eru,
35*/i—52 fet á lengd. En þessir bátar
geta þó farið út á hafið og unnið sitt
verk í þeim ofviðrum, þar sem 500
sinnum stærri skip eru hjálparþurfi.
Það er enginn galdur fólginn í þessu.
Bátarnir eru smíðaðir með sérstöku
lagi og ætlaðir til þess eins að bjarga
mannslífum úr sjávarháska.
Þrjá höfuðkosti verður hver björg-
unarbátur að hafa:
í fyrsta lagi verður hann að vera svo
traustur að hann þoli að rekast á sker,
eða skip það er hann fer út að, og
veltur þá mest á því að hann sé byggð-
ur úr öflugum og vönduðum viðum.
Ensk eik er í stafni og skut, að innan
eru þiljur úr mahogny frá Afríku, i
byrðingnum er kanadiskur ólmur og í
byrðingnum tekkti'é frá Burma.
í öðru lagi er nauðsynlegt að bátur-
inn geti ausið sig sjálfur. Það er gert
með því móti að hafa lokur á súðinni,
sem haldast þéttar meðan sjór þrýstir
á að utan, en opnast við þrýstinginn
að innan ef báturinn fyllist og hleypa
þá austrinum út á svipstundu.
í þriðja lagi verður báturinn að vcra
þannig gcrður að hann geti ekki sokk-
ið þótt gat komi á hann. Þess vegna
eru i lionum 150—200 lofthylki úr tré,
sem veita honum svo mikinn flotkraft
að hann sekkur ekki hversu rnörg göt
sem á hann kynni að koma.
Árið 1896 var smiðaður björgunar-
bátur með gufuvéi, og liafði hann
bækistöð sína hjá Harwick. En hann
reyndist ekki heppilcgur. Ilann var
allt of þungur. Þess vegna var hætt
við að smíða fleiri slíka báta. En svo
kom hreyfillinn til sögunnar og hann
reyndist ágætlega fallinn í björgunar-