Lesbók Morgunblaðsins - 01.11.1953, Blaðsíða 4

626
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
hrvnjanda, sem túlkar hið magn-
þrungna skapferli íslendingsins og
skýrir hina háþróuðu nútímalist
hans.
Ekki er vitað um höfund einnar
altaristöflunnar. Form hennar er
einfalt og yfirlætislaust, en lita-
samsetningin, blátt, rautt og hvítt
er í fullu samræmi og vfir henni
hvílir meistaraleg ró. Er hún eina
taflan sem ekki er getið höfundar
að. Hin heilaga kvöldmáltíð er við-
fangsefni flestra listamannanna og
gætir þar vafalaust áhrifa frá hin-
um hollenzku töflum. — Einmitt
vegna þess að viðfangsefnið er oft-
ast hið sama gefst gott tækifæri til
samanburðar á verkunum, hinu
mismunandi listbragði þeirra,
spennu og frumleik í meðferð lita
og forms.
Hallgrímur Jónsson er aldurs-
forseti listamannanna. Hann er
fæddur 1717 og var bóndi á Aust-
fjörðum.
Stíll hans líkist óafvitandi byzant-
iskri list, hinir föstu drættir í bygg-
ingu myndarinnar og ríka tilhneig-
ing til austurlenzkrar sundurgerð-
ar í litavali. Myndin sýnir marg-
víslegt skrautverk, perluglitrandi
vefnað og brugðnar glitsnúrur. Um
höfuð Krists leikur ferhvrndur
dýrðarbaugur og eykur það enn á
hið sérkennilega form myndarinn-
ar, sem líkist mjög suðurevrópsk-
um miðaldastíl.
En auk þess ber myndin fastmót-
uð skapgerðareinkenni, bæði í and-
litsmyndunum og þó einkum í hin-
um formföstu, skýru dráttum í
höndum postulanna og hreyfingum
öllum.
Pétur situr með páfalyklana
krosslagða í skauti sér, niðurlútur,
örvæntingarfullur og þjáður af
samvizkubiti. Og fremst á mynd-
inni til vinstri húkir Júdas með
pyngju sína; mikilúðlegur ræningi
með augun logandi af ágirnd,
skeggjaður og varaþykkur. Litirnir
sem listamaðurinn notar eru rautt,
blátt, grænt og mógult.
Sami listamaður hefur málað
aðra altaristöflu, sem var í Þver-
árkirkiu í Laxárdai. Sú er mjög
haganlega gerð, máluð að meStu í
sama lit, hinum leirbrúna pompej-
lit.
Við nánari athugun sést þó að
hinn daufi svinur myndarinnar
stafar af því, að hún hefur máðst
af sápuþvotti. Hinn vandlætingar-
fulli svipur kirkjugestanna full-
komnar listaverkið og gefuí því
sannan heildarsvip.
Jón Hallgrímsson, f. 1739, er son-
ur Hallgríms, sem áður var nefnd-
ur og var hann og bóndi í Eyafirði.
Hin magnþrungnu hughrif stíls
hans, lyfting hans og viðkvæmni
ásamt djarftækni í litameðferð ber
vott um reynslu hans og hæfileika.
Mennirnir tveir á forgrunni mynd-
arinnar valda henni hrevfingu, svo
athyglin dregst að miðju hennar,
þar sem Kristur situr, en færist
síðan ósjálfrátt lengra og stöðvast
á hinum angistarfulla Júdasi.
Hann ber fingurna hugsandi upp
að vörum sér, ekki til bess að senda
fingurkoss, heldur til þess að dylia
hina innri baráttu sína og að baki
honum sér áhorfandinn pvngiu
hans greinilega á mvndinni. Júdas
og Kristur eru báðir íklæddir kirt.l-
um og lætur listamaðurinn dulda
merkinpu felast í beirri litblöndun
sinni. Þrátt fvrir að bóndinn virðist
hafa lært sín iistmálarahandtök
erlendis hefur sú reynsla hans þó
ekki svipt hann hinum ríku ís-
lenzku þjóðareinkennum hans. —
Á sérhverri altaristöflu hans úir og
grúir af hreinræktuðum íslending-
um, og jafnvel Kristur sjálfur er
af norðlenzkri stórlimaðri bænda-
ætt. Samblöndun hins íslenzka
frumleika í vali fyrirmynda og
leikni hins erlenda myndstíls gefa
listaverkunum sjaldgæfan og sann-
an svip.
Annað verka Jóns ber með sér
að hann hefur kynnzt mörgu í list
sinni. Það er Kristsaga hans, máluð
í tólf smámyndum með flórent-
insku handbragði. Myndin er mjög
hrífandi og gerð af einstakri smekk
vísi og er hún vafalaust eftirmynd
annars svipaðs verks. Þriðja mál-
verkið er að mestu gert í rauðum
lit og réttir Kristur þar tveimur
fulltrúum safnaðar síns hið blæð-
andi hjarta sitt og gjalda þeir líku
líkt.
Ásmundur Jónsson er ættaður
frá Suðurlandi og er hann jafnaldri
Jóns.
Myndir hans bera af öllum hin-
um um snilldarlega litameðferð.
Hann var einnig bóndakarl, en áð-
ur þekktur undir nafninu Ásmund-
ur smiður og þegar það starf hans
er haft í huga er enn eftirtektar-
verðara að virða fyrir sér hinn
persónulega Biblíumálverkastíl
hans. Postular Ásmundar eru allir
saman smiðir, frá hinum stærsta
þeirra til hins minnsta. Þeir sitja
þétt saman í hálfboga um kvöld-
máltíðarborðið og situr Kristur
efstur í miðju. Allir eru þeir og
svartskeggjaðir og dimmleitir með
glampandi augu. Bygging myndar-
innar sýnist viðvaningslega ein-
föld, en að baki hennar liggur bó
diúp íhugun. Þriðji postulinn frá
vinstri og sá fjórði frá hægri horfa
beint fram, en hinir einblína allir
á Krist. Þeir þrír sem næstir hon-
um sitja til beggja handa hafa ým-
ist hægri eða vinstri hönd liggj-
andi uppi á borðinu, en hinir sex
fela hendur sínar undir dúknum,
því þær eru svo litlar og vafalaust
óhreinar í þokkabót. Fyrir utan
hina mismunandi hæðarstöðu höf-
uða postulanna bera öll andlitin
líkan svip en hin föla ásjóna Júd-
asar bendir greinilega til hans og
aurapyngja hans er og máluð hér
á áberandi stað. Borðbúnaðurinn er
allur af íslenzkum uppruna og sjást