Lesbók Morgunblaðsins - 01.11.1953, Page 7

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
” 629
ÁRNI ÓLA:
Nafngiftir Nesjamanna
SÚ VAR tíðin, að það þótti giftu-
merki um öll Norðurlönd, að menn
ætti sér kenningarnafn, og að vísu
hefir það þá þótt gott að kenning-
arnafnið væri fagurt, eftir því sem
Þjóðólfur inn hvinverski orkti í
Ynglingatali:
Það veit eg bezt
und bláum himni
kenninafn,
svo konungur eigi,
er Rögnvaldur
reiðar stjóri
heiðumhár
of heitinn er.
En góð þóttu kenningarnöfnin,
eða viðurnefnin, þrátt fyrir það
þótt eigi væri þau til virðingar gef-
in. Hrólfur konungur í Hleiðru
styggðist ekki af því þótt Vöttur
kallaði hann „kraka“, heldur kvað
hann sér þar gefið kenningarnafn,
og þar sem Vöggur hafði ekki íé
að gefa honum að naínfesti, þá gaf
býr í hinum neðstu myrkrum undir
djúpanna. Þeir vilja fá að vita
hvernig á því stendur að þar eru
fiskar með lýsandi blettum og eru
til að sjá eins og uppljómuð skip.
Þeir vilja fá að vita hvernig á því
stendur að þar eru sumir fiskar
aðeins með eina týru í sporðinum.
Þeir vilja fá að vita hvort líf er
í neðstu afgrunnum. Hvaðan koma
hinir tröllslegu bútar af kolkrabba-
örmum, er sums staðar hefir á
fjörur rekið? Halda þessir kol-
krabbar til þar sem dýpið er mest
og myrkfið mest? Og hvernig
konungur honum hring og skyldi
það jafngilda því, að hann hefði
gefið sér nafníesti. Ölver barna-
karl var svo kallaður í háði, vegna
þess, að hann vildi ekki henda
börn á spjótsoddum. Og vel lét
Hallfreður sér líka að heita vand-
ræðaskáld.
Mörg kenningarnöfn gengu í
ættir hér á landi, svo sem „æði-
kollur“, en önnur urðu að eigin-
nöfnum þannig, að er menn létu
heita í höfuð ættingja sinna, þá
var kenningarríafn þeirra valið.
Þannir er t. d. naínið Grettir.
Stundum voru menn kenndir við
föður sinn þannig, að viðurneínið
var notað s. s. Trandilsson, Kugga-
son o. s. frv.
Þessi nafngiftasiður helzt fram
eftir öldum og þarf ekki annað en
líta í Sturlungasögu, því af öllum
þeim aragrúa manna, sem þar eru
nefndir, hefir fjöldinn allur eitt-
hvert kenningarnaín.
stendur á því, að sumir kolkrabb-
ar spú ekki bleki, heldur lýsandi
blossa? Gera þeir það til þess að
blinda fiska, eða hafa þeir ijósið
til þess að skýla sér? Já, það eru
furðulegir ævintýraheimar í djúpi
hafsins, og þar eru ótal verur, sem
ekkert mannlegt auga hefir litið.
Þegar mönnum hefir tekizt að
endurbæta djúpsjávaríör sín, má
búast við því að ýmsar ráðgátur
hafsins verði leystar. Þessi köfun-
arför F. N. R. S. 3 er áíengi á
þeirri leið.
Ætti þessi fáu dæmi* að nægja
til að sýna, að- það var síður en
svo að forfeður vorir ömuðust við
kenningarnöfnum, heldur voru þau
talin alveg sjálfsögð. Þetta var
rótgróinn siður, og sennilega hefir
hann í upphafi staðið eitthvað í
sambandi við trúarbrögðin, líkt
og enn gerist í Austurlöndurrí' þár
sem börnum er gefið kenníngar-
nafn þeim til öryggis.
Það hefir því sennilega komið
nokkuð flatt upp á menn, er þeim
var með erlendu valdboði bannað
að gefa kenningarnöfn, vegna þess
að það væri á móti guðs og manna
lögum. Slíkt hefir farið alveg í
bág við réttarmeðvitund manna.
En þegar hróflað er við réttarhug-
myndum, eða höfð alveg hausa-
víxl á þannig, að það sem áður
þótti velsæmandi, er nú talirín
glæpur, þá er hætt við að menn
líði tjón á sálu sinni. Og þá er
það oft, að annað verra kemur í
staðinn, máske af innibyrgðri
þrjósku, og því hafi farið þannig
hér á landi með þessari nýu „sið-
bót“. Menn hætta ekki að gefa
viðurnefni, en af því að viðurnefn-
in eru nú ekki lengur giftumerki,
þá snýst svo við, að farið er að
gefa þau í niðrunar eða svívirð-
ingarskyni. Koma þá upp ýmsar
ósiðlegar og illkvitnislegar nafn-
giftir, sem komið er á framfæri í
laumi, þannig að enginn vill kann-
ast við faðernið.
Hið erlenda valdboð um þetta
efni er að finna í Norsku lögum,
og er á þessa leið:
Sannprófist nokkur að þvi, að
hann skrifað hafi eður uppdiktað