Lesbók Morgunblaðsins - 15.11.1953, Blaðsíða 3

LESBÖK MORGUNBLAÐSINS
665
Ströndum. Hann hafði hilmað yfir
kindarstuld með Sesselju konu
sinni. Fóru þau síðan bæði í hegn-
ingarhúsið og var Sesselja upp frá
því kölluð Sesselja tugta. Jónas
var röskur maður.
9. Gísli Einarsson ættaður af
Akranesi. Hann hafði misst föður
sinn í æsku. Segir Gísli Konráðs-
son að hann hafi verið „vel viti
borinn, ungur maður, hvatlegur og
sundurgerðargjarn“.
10. Jón stúdent Guðmundsson
frá Skildinganesi. Faðir hans var
merkismaður og bjó seinast að
Lágafelli og dó þar 1826. Meðal
bræðra Jóns var Otti sýslumaður
í Snæfellssýslu, er kallaði sig Eff-
ersöe og er þaðan komin Effersö-
ættin í Færeyum. Jón hafði verið
sveinn ísleifs Einarssonar yfirdóm-
ara á Brekku, og Trampe greifa,
og var því kallaður Jón greifi. —
Honum var illa við þá ísleif og
Trampe og kom það fram meðan
Jörundur réði hér ríki. Jóni er svo
lýst að hann hafi verið „snarvitur
og vel að sér, en kviklyndur heldur
og fjörmikill“.
----o----
Þeir Jörundarmenn voru fyrst
kallaðir soldátar, en síðan varð-
menn. Hefur verið þrálátur sá orð-
rómur, að Jörundur hafi sótt flesta
þeirra í hegningarhúsið og gefið
þeim frelsi. En fyrir því er engin
hæfa. í hegningarhúsinu voru að-
eins fjórir. fangar þegar Jörundur
kom hingað og voru þessir: Sigfús
Jónsson, ættaður úr Þingeyarsýslu,
hafði verið dæmdur í lífstíðarfang-
elsi fyrir sauðaþjófnað; hann fær
þann vitnisburð í hegningarhúsinu
að hann sé „trúr, reglusamur og
hlýðinn“. Annar var Jón Jónsson
frá Arakoti í Árnessýslu, „reglu-
samur, en þjófgefinn og þvermóð-
ugur“; hann hafði verið dæmdur í
3V2 árs fangelsi fyrir flakk. Þriðji
var Hákon Hákonarson úr Skaga-
firði, dæmdur fyrir sauðaþjófnað,
„þjófgefinn og þvermóðugur“. —
Fjórði fanginn var Þuríður Niku-
lásdóttir, er hafði hlotið viðbótar-
hegningu fyrir að vera í þjófnaðar
vitorði með Birni Gíslasyni fanga.
(Sjá Lesbók 1936: Kaflar úr sögu
hegningarhússins). — Jörundur
sleppti að vísu þremur föngunum,
en Jóni frá Arakoti vildi hann ekki
sleppa. Og eins og á þessu má sjá,
gekk enginn þeirra í lífvörð hans.
Jörundur hefur haft sið annarra
kónga er hann valdi sér lífvörð, að
kjósa menn að afli og álitum. Má
sjá það á lýsingunni hér að framan,
að þetta hafa verið hinir gjörfuleg-
ustu menn, og koma manni ósjálf-
rátt í hug lýsingar á fornköppum,
eins og Hálfsrekkum, köppum
Hrólfs kraka eða köppunum á
Orminum langa. En sitt er hvað
gæfa og gjörfuleiki og voru þetta
litlir gæfumenn, og höfðu flestir
komizt í eitthvert klandur.
Jörundur fekk þessum mönnum
sínum bústað í hegningarhúsinu.
Hann fekk þeim einkennisbúinga,
bláar treyur og korða og reiðkápur
til ferðalaga. Skyldi hver þeirra
hafa 60 dali í laun á ári og auk
þess fæði ókeypis. Þóttu það vild-
arkjör. Hann keypti og handa þeim
hesta, og lét stýfa af þeim hálfan
stertinn að enskum sið. Þóttust her-
mennirnir þá menn með mönnum,
er þeir voru komnir á hestbak, ein-
kennisklæddir og vopnaðir, enda er
sagt að þeir hafi farið ófriðlega
og „riðið yfir tún og bæi“. Savignac
átti að kenna þeim vopnaburð. —
Hann var „mikill maður og sterk-
ur“ og settist að í hegningarhúsinu
hjá þeim. En Malmkvist beykir var
gerður að 1. lautinant og skyldi
hafa yíirumsjón í víginu (Batterí-
inu).
Gísli Guðmundsson hefur sjálf-
sagt verið talinn vel hlutgengur
meðal þessara manna sakir vaxtar
og afls. En sagt er að hann hafi
verið þeirra hóglátastur, og er hon-
um það til virðingar. Annars fara
litlar sögur af framgöngu hans. —
Hann var með í atförinni að Isleifi
yfirdómara að Brekku á Álftanesi,
en þar höfðu þeir sig mest í frammi
Jón greifi og Dagur.
Gísli var einnig með í norðurför
Jörundar og er sagt að hann og
Sveinn hafi latt allra stórræða í
Viðvík á heimili Jóns Espholins,
því að þeir hafi verið þar kunn-
ugir. Ennfremur segir sagan, að þá
er þeir mættu Esphólin á Mæli-
fellsdal á suðurleið, og Jörundur
vissi ekki hver maðurinn var, þá
hafi þeir Sveinn og Gísli varað
hann við að bekkjast til við hann.
Annars fór stríðsmönnum Jör-
undar lítt hermannlega í þessari
norðurför. Þegar þeir komu á Ak-
ureyri „voru þar 60 menn fyrir, því
þeir voru í síldveiði. Jörundur lét
menn sína sitja á hestum í mann-
þrönginni á meðan hann gekk inn
til Hemmerts kaupmanns. Þeir
höfðu hlaðnar pístólur en skulfu á
meðan af hræðslu. En er Jörgensen
hafði kvatt, bauð hann mönnum
sínum að skjóta úr pístólunum út
á fjörðinn. Þeim gekk það ækki
greitt, því að þeir voru stirðhendir
af hræðslu“. En þar sem þeir þorðu
til létu þeir dólgslega, og voru þar
ekki líkir fornköppunum.
----o----
Það fór að styttast í valdatíma
Jörundar eftir að suður kom. Al-
exander Jones kom og svifti hann
völdum. Lét Jones því næst brjóta
niður vígið, en meðan því fór fram
voru menn Jörundar í felum, „en
sjálfur var hann að ríða út um nes
sem í óráði“.
Jörundur fór svo utan á „Orion“
og segir Espholin að Sveinn og
Dagur hafi fylgt honum og fleiri
hans menn. Séra Gunnar Gunnars-
son í Laufási, sem þá var skrifari
hjá Geir biskupi, segir að allir
menn Jörundar hafi farið út sem
hásetar á skipinu. En það er eklú