Lesbók Morgunblaðsins - 22.11.1953, Blaðsíða 22

703
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
TILBERAR
ÞAÐ segja margir fræðimenn, að
tilberi sé svo til kominn, að kona
stelur rifbeini úr dauðum manni
í kirkjugarði á Hvítasunnumorgun,
þegar grafið er. Vefur hún það síð-
an í sauðarull grárri, eða bandi,
sem hún stelur annars staðar. Aðr-
ir segja að tilberamæður reyti hý
af herðakambi á nýrúinni kind,
sem ekkja á og vefji þar í rifið,
svo þetta er að öllu útliti sem ullar-
vindill, og lætur það liggja á brjóst-
um sér. Eftir þennan umbúnað fer
hún þrisvar tH altaris, og dreypir
í hvert sinn víni því, er hún berg-
ir, á tilberaefnið, með því að spýta
því út úr sér í barm sér og í kjaft
tilberanum, sem sumir segja að sé
aðeins á öðrum enda tilberans, en
flestir á báðum endum. Hið fyrsta
sinn, er konan dreypir á tilberann,
liggur hann grafkyr, en í annað
sinn hreyfist hann, og hið þriðja
sinn, er hún dreypir á hann, verður
hann fullmagnaður og svo fjör-
mikill, að hann ætlar að spretta
fram úr barmi hennar. Má þá kon-
an gjalda varhuga við, að tilberinn
sjáist ekki.
Þegar tilberinn er orðinn full-
magnaður á þann hátt, sem nú var
sagt, þolir konan hann ekki leng-
ur á brjósti sér. Vekur hún sér þá
blóð innan lærs (eða á lífinu) og
gerir þar sepa á og lætur hann
sjúga sig þar fastan. Þar lifir hann
og nærist á blóði konunnar ávalt, er
hann er heima, og á því þekkjast
tilberamæður, að þær eru haltar
og hafa blóðrauða vörtu, líka spena,
innan lærs. Þegar tilberamóðir á
barn og mjólk er í brjóstum henn-
ar, ásækir hann hana sjálfa. Ligg-
ur þá líf hennar við ef hann nær
að sjúga brjóst hennar, því þá sýg-
ur hann hana til dauðs.
Tilberar hafa verið hafðir til þess
að láta þá sjúga kýr annara manna,
en sumir segja einnig ær út um
haga. Koma þeir svo á málum á
búrgluggann hjá mömmu sinni, á
meðan hún skekur strokk sinn. En
þær hafa svo um búið, að strokk-
urinn standi rétt undir búrglugg-
anum. Þegar tilberinn kemur á
býrgluggann, kallar hann inn og
segir: „Fullur beli, mamma", eða
„af strokkvör, mamma“. Tekur
þá konan lokið af strokknum og
segir: „Ældu, sonur sæll“, eða
„gubbaðu í strokkinn, stráki“, og
enn aðrir hafa svo: „Láttu lossa,
sonur“. Ælir hann þá öllu, er hann
hefir sogið, ofan í strokk mömmu
sinnar, svo nóg kemur smjör í
strokk hennar. Er það útlits sem
annað smjör, en geri maður kross-
mark yfir því, eða risti í það kross,
eða mynd þá, er smjörhnútur heit-
ir (smjörhnútur er fimmhyrnd
stjarna), springur það allt í smá-
mola og verður eins og draflakyrn-
ingur, svo ekki sést eftir af því
nema agnir einar, eða það hjaðnar
niður sem froða. Þykir því var-
legra ef manni er boðið óhrjálegt
smjör að borða, eða í gjöld, að gera
annaðhvort þetta mark á það, því
tilberasmjör þolir hvorki kross-
mark né smjörhnút.
Sú hegning er sagt að hafi verið
lögð við, ef konur urðu uppvísar
að því að hafa tilbera, að þær voru
brendar með tilberanum á sér, eða
þeim var drekkt. Svo þótti það at-
hæfi illt og óguðlegt. En ekki þóttu
órækar sannanir fyrir því, nema
tilberinn væri eltur upp undir þær,
og voru pilsin þá annað hvort
bundin að þeim, eða saumað fyrir
neðan tilberann og hvorutveggja
svo fyrirkomið á þann hátt.
(Úr þjóðsögum Jóns Árnasonar).
TILBERALEIT
Ekki er kunnugt hvenær trúin á
tilbera kom upp, en hún hefir lif-
að æði lengi í landinu og var enn
í fullu gengi fyrir einni öld. í
Landsbókasafni er handrit þar sem
sagt er frá tilberaleit. Hefir Har.
Ó. Briem skrifað það um 1860 eftir
frásögn Halldórs Jónssonar á
Yxnafelh, er sjálfur var með í leit-
inni. Frásögn sú er á þessa leið:
— Þegar Jón Tómasson bjó á
Björk og kona hans Guðrún Jóns-
dóttir, en á móti honum sá mað-
ur, er Kristján hét, dótturmaður
hans, Ólafsson Þorlákssonar á
Stekkjarflötum, þá var Jón Jakobs-
son á Espihóli enn sýslumaður.
Voru þá nokkur brögð að því, að
leignasmjör væri svikin. Voru því
sumar konur grunaðar, að þær
hefði tilbera. Var Guðrún Jónsdótt-
ir í Björk grunuð og fleiri. Bauð
þá sýslumaður að láta skoða allar
þær konur, er leigur hefði komið
frá grunsamlegar. Voru í þeirri
leit Halldór Jónsson frá Yxnafelli,
Jón bóndi að Samkomugerði og
Guðríður Ólafsdóttir, kona Ólafs
Björnssonar í Melgerði.
Þau þrjú leituðu eftir sýslu-
mannsboði á ýmsum konum.
Þegar farið var að gera leit
þessa, strauk Þuríður Jónsdóttir,
kona á Helgastöðum, út í dali og
kom eigi aftur. Leitin gekk fram
og var leitað að Guðrúnar á Björk,
og fannst ekki. Sagt er þó að blár
blettur hafi sést á undirlífi Guð-
rúnar, sem ör væri.
Kveðið hefir Árni skáld á Sáms-
stöðum brag um þessa leit.