Lesbók Morgunblaðsins - 29.11.1953, Page 9

LESBOK MORGUNBLAÐSINS
719
t**
ENDURHEIMTUM SKILNING
Á ANDA OG KRAFTI FORNKVÆÐANNA!
Á YFIRSTANDANDI efnishyggju-
tíma er að vísu margt andlegt
< viðurkennt kenningarlega. En úr-
ræðin eru venjulega svo efnis-
kennd, að þau missa marks. Stór-
eflis skólabyggingar eiga að bæta
úr menntunarskortinum, kirkju-
byggingar að reisa við hið hrörn-
anda trúarlíí, og aðalátakið í hand-
ritamálinu á helzt að vera það að
reisa stórhýsi fyrir hin gömlu
skjöl, sem þó rúmast vel í einu
vænú herbergi. — En þetta er að
byrja á öfugum enda. Hús glæða
ekki andlegan áhuga, en stöðugur
áhugi reisir hús með hægu móti.
Rétta aðferðin er því sú, að byrja
á því að glæða áhugann á forn-
menntunum sjálfum og svo þeim
þjóðarverðmætum, sem þar við eru
tengd. Og síðan mun sá áhugi
reynast virkasta meðal til að ná
handritunum gömlu og tryggja
geymslu þeirra og úrvinnslu.
Andstæðingum vorum í hand-
ritamálinu hefur að einhverju
leyti tekizt að fá menn til að hlusta
á þá röksemdaíærslu sína, að ís-
lendingar nú á dögum séu orðnir
að nýrri þjóð, sem hafi eðlilega
enn færri áhugamenn fyrir nor-
rænum fornmenntum, en hinar
margfalt fjölmennari frændþjóðir
þeirra. Enda hefðu danskir mál-
fræðingar og skáld reynzt drýgst-
ir til að vekja athygli bæði ís-
lendinga sjálfra og annarra á hin-
um gömlu fræðum. Og ekki verði
heldur séð að hinni íslenzku há-
skóladeild í norrænum fræðum
hafi tekizt neitt sérstaklega vel
að glæða almennan ahuga fyrir
fornmenntunum meðal þjóðarinn-
ar.
Sennilega er þetta þó allt ofsagt,
að því er snertir það sem í óbundnu
máli er ritað, ef dæma má eftir
því hversu geysimikið hefur ver-
ið gefið hér út og keypt af forn-
ritum á síðustu árum. Aftur á
móti sýnist svo sem íslenzk alþýða
hafi nú gleymt að skilja og meta
hinn, forna kveðskap. Hann hafi
reynzt henni of þungur. Blær
þessa skáldskapar geymdist þó að
nokkru leyti fram á síðustu daga
í hinu allmjög úrkynjaða en al-
þýðlega formi rímnanna. En ef
eitthvert hinna stærri skálda náði
innblæstri frá sjálfum fornskáld-
unum og tókst að yrkja undir hin-
um þungu og sterku háttum þeirra,
þá fór það. mest fyrir ofan garð
hjá flestum. Almennt þykir mönn-
um mest gaman að þeim kveðskap,
sem er léttur, ljós og lipur, og
menn firrtast fljótt ef þá rekur í
vörðurnar vegna þess að málið
þyki stirt eða efnið torskilið. Enda
hefur þróunin verið sú síðustu
hundrað árin, að skáldin reyndu að
laga kveðskap sinn sem mest eftir
blátt áfram töluðu alþýðumáli. Og
þegar svo komu fram stórbrotnari
skáld, sem litu niður á þessa stefnu
og kölluðu hana lágkúrulega og
hversdagslega — eins og t. d. Ein-
ar Beð. og Stefán G. — þá voru
menn vísir að verða fokreiðir við
þá, kasta frá sér kvæðum þeirra
og spyrja hvað slíkur tilgerðarhátt-
ur ætti að þýða, ef hann þá væri
ekki aðeins til þess að breiða yfir
að mennirnir kynnu sjalfir alls
ekki að yrkja. Síðar komust menn
að raun um, að það mundi vera
vissara að athuga allan þyngri kveð
skap nánar, áður en honum væri
veitt svo snarleg afgreiðsla.
Nokkur nýrri skáld hafa gripið
til fornyrða til að krydda með
kvæði sín og þá einnig að reyna
að yrkja sem líkast sjálfum íorn-
skáldunum og nota þá bæði hætti
þeirra, orðaval og Eddukenningar.
En eins og áður er sagt heíur þetta
yfirleitt ekki fallið í góða jörð,
svo kröftugir og hrífandi sem marg
ir þessir gömlu hættir eru. En
eins og þessi íþrótt er ekki öðrum
skáldum fær, en þeim sem eru
beinlínis lærðir í hinu forna
skáldamáli, þá er og skiljanlegt að
nokkurn kunnugleika þurfi líka til
að geta notið til fulls slíks kveð-
skapar. En það eru einmitt þessi
skilyrði, sem svo tilfinnanlega
skortir á hjá fólki almennt, enda
hafa menn lengi haft þann leiða
sið, þegar þeir lásu fornsögurnar,
að hiaupa yfir vísurnar. Sú afsök-
un er þó íyrir hendi, að margar
fornvísur hafa ekki geymst rétt-
ar og eru fyrir það torskildari.
Tvö ný fornskáld
Það eru einkum tvö skáld, sem
öðrum fremur hafa gert sér far
um að yrkja á forna vísu. Þau
eru Gísli Brynjúlfsson, háskóla-
kennari (f. 1827 d. 1888) og Lárus
Sigurjónsson cand. theol. (f. 1874,
enn á lííi).
Gísli var íslenzkur bókmennta-
fræðingur og skáld, lengst af bú-
settujr í Kaupmannahofn. Var þar