Lesbók Morgunblaðsins - 06.12.1953, Blaðsíða 5

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
t
739
ust og Arnes með þeim, er sagt að
þau hafi öll verið dæmd í t.ugt-
húsið í Reykjavík. Hafi þau þó
sloppið Eyvindur og Halla, en Ar-
nes var fluttur suður og var í tugt-
húsinu um hríð og var hafður þar
í miklum metum hjá hinum saka-
mönnunum og jafnvel hjá yfir-
mönnunum sjálfum. Arnes var
dylgjufullur og dulur og hafði það
í skopi að helsingjar flygi af landi
burt á vetrum, en vildi þó ekki
segja hvar þeir hefðist við. En hve-
nær þeir Eyvindur hafi slitið félag
sitt, eða hvernig það hafi atvikazt,
kunnum vér ekkert frá að segja.
Enn má geta þess að í Árbókum
í ÞJÓÐSKJALASAFNI eru geymd
málsskjöl með Alþingisdómi yfir
Arnesj Pálssyni 1765. Eru í skjöl-
um þessum dregnar fram allar
ávirðingar hans, þær er réttvísin
hafði fengið grafið upp, og má því
telja þau tæmandi skrá um allar
þær sakargiftir, er á hann voru
bornar. En jafnframt er þar ævi-
ferilsskýrsla Arnesar þann tíma er
hann fór huldu höfði, en það var
um 9 ára skeið. Þetta eru opinber-
ar heimildir, og einu heimildirnar,
sem nokkuð er á að treysta, þegar
segja skal sögu Arnesar.
— ★ —
Hann var íæddur á Seltjarnar-
nesi og ólst þar upp. Telur Hanncs
dr. Þorsteinsson líklegast að hann
hafi fæðst 1719, og því verið fimm
árum yngri en Fjalla-Eyvindur, en
engar kirkjubækur eru til frá
þeim tíma og þar sem aldurs Ar-
nesar er getjð annars staðar, þá er
það allt á reiki og ekkert á það að
treysta. í yíirheyrslu 1765 er hann
Espholins stendur svo við árið 1775:
„í þann tíma er hér var komið,
lágu þjófar úti á fjöllum, Eyvindur
er slapp frá Halldóri Jakobssyni
og Halla kona hans, Abraham og
Arnes, og lá Arnes lengi úti“.
Um þessa frásögn er það að segja
að „þegar hér var komið“, þ. e.
1775, hafði Arnes setið í 9 ár í tugt-
húsinu í Reykjavík. Og með öllum
þessum sögnum, sem hér hafa verið
raktar, er það sameiginlegt að þær
eru rangar í höfuðatriðum, því að
Arnes Pálsson var aldrei á fjöllum
með þeim Eyvindi og Höllu. Verð-
ur að þessu vikið í næsta kafla
þar sem saga Arnesar verður rakin
svo sönn sem heimildir leyfa.
talinn 37 ára eða fæddur 1728 og
samkvæmt manntali Reykjavíkur
1784—1804 skakkar svo á aldri hans
að stundum ætti hann að vera
fæddur 1709, stundum 1719 og svo
þar í milli. 1784 er hann talinn 65
ára, en 8 árum seinna er hann orð-
inn 78 ára, og fimm árum eftir það
er hann orðinn 88 ára. — Telur
Hannes Þorsteinsson að hann muni
sjálfur hafa hækkað aldur sinn vís-
vitandi til þess að reyna að losna
fyr úr tugthúsinu. Einkennilegt er
það, að seinustu árin yngist hann
samkvæmt manntalinu, talinn 93
ára 1803, en aðeins 90 ára árið eftir.
Um ætterni hans er ekki vitað og
engar sögur fara af honum fyr en
hann er þrítugur. Þá kemst hann
fyrst í kast við réttvísina og hinn
3. júlí það ár hefur Jón Oddsson
Hjaltalín sýslumaður kveðið upp
yfir honum svolátandi dóm:
„Arnes Pálsson, sem hér fyrir
réttinum hefur játað á sig stohð
hafa trafi frá Þuríði Guðmunds-
dóttur, vinnukonu Páls Jónssonar,
hvert af réttinum álitið er 1,2 fjska
virði, skal missa sína húð í íangelsi
og betala ígjald og tvígjáld til
Þuríðar, það er 36 fiska“.
Síðan er þess getið að refsingin
hafi verið á lögð.
Árið eftir er Arnes vinnumaður
í Bygggarði hjá Tómasi nokkrum
Magnússyni og flyzt með honúm
þá um vorið að Saltvík á Kjálar-
nesi, og árið eftir, 1751, upp á Akra-
nes, og mun Tómas hafa búið þar
í Innra-Hólms hverfi. Árið 1755 er
Arnes grunaður um sauðaþjófnað.
Þingaði Arnór Jónssón sýsliimáð-
ur Borgarfjarðarsýslu í því máli 4.
nóvember. Þar játaði Arnes á sig,
að hann hefði stolið þrevetrum
hvítum sauð af Jóni SigúrðsSýhi í
Garði. Var Arnes þá enh vinnu-
maður hjá Tómasi og Gróu Eyleifs-
dóttur konu hans og er svó að sjá
sem konan hafi verið í vitorði méð
honum.
— ★ —
Leið nú veturinn, en snemma um
vorið hvarf Arnes. Vildi hann ekki
eiga það á hættu að vera dæmdur
til þrælkunar. Lét sýslumaður lýsa
honum á Alþingi þetta sumar og
var yfirvöldum skipað að grípa
hann hvar sem hann fyndist.
En það er af Arnesi að segja að
hann lagði land undir fót og létti
eigi fyr en hann kom að Skaga í
Dýrafirði. Þar komst hann í skip-
rúm á inntökuskipi og var eigandi
þess Jón Jónsson fálkafangari sem
þá átti heima á Melgraseyri við
ísafjarðardjúp. Þarna var Arnes 9
eða 10 vikur og nefndist Jón Árna-
son. Þaðan fór hann til Bjarná
bónda Ólafssonar í Gervidal í Isa-
firði og var hjá honum í 17 vikur,
eða fram að jólaföstu. Þá gat
Bjarni ekki haldið hann lengur
vegna fátæktar. Fór Afnes |>á liórð-
ur til Aðalvíkur og nefndist 'én'n
Jón Árnason. Var hann þar á ílakki
um sveitina fram á vetur.
Saga Arnesar
rneðan hann fór huldu höfði