Lesbók Morgunblaðsins - 28.08.1955, Blaðsíða 6

LESBÖK MORGUNBLAÐSINS
458
ekki gott að átta sig á henni í
fljótu bragði. Þar er útgerð mikil,
siglingar og verksmiðiurekstur.
Þar er hver niðursuðuverksmiðjan
við aðra, og ber þar mest á Bjell-
and, því að hann á þarna tíu verk-
smiðjur, sem hann hefir verið að
reisa smám saman. Hann er heims-
frægur, því að niðursuðudósir hans
hafa farið um allan heim og borið
nafn hans og Stafangurs til yztu
endimarka jarðarinnar.
En Stafangur hefir líka annan
svip en að vera útgerðar-, siglinga-
og verksmiðjuborg. Þar sitja gamli
og nýi tíminn hlið við hlið og tog-
ast á um yfirráðin. í miðbænum
skiftast á gömul timburhús og há-
reistar byggingar úr steinsteypu
og gleri. Hér eru á víxl öngstræti
og breiðgötur með nýtízku versl-
unum. Gömlu timburhúsin þrauka
í trássi við skipulag og framfarir,
halda fast í frumburðarrétt sinn
og minnkast sín ekki við hliðina
á hinum glæstu byggingum.
Þegar út fyrir miðbæinn kemur
brevtir staðurinn enn um svip.
Þar koma breiðar götur, fagrir
trjágarðar og hús með margbreyti-
legum byggingarstíl, að öðru leyti
en bví, að flest timburhúsin eru
súðþiljuð að utan, og er það víst
eitt af einkennum Stafangurs.
Og ekki má gleyma sölutorginu
við botninn á víkinni í miðbænum.
Það er gríðarstórt og er þar víst
oft margt um manninn. Á miðju
torginu stendur líkneskja skáldsins
Alexanders Kjellands og gnæfir
yfir manngrúann. Kjelland fædd-
ist í Stafangri 1849, á ættaróðali
feðra sinna. sem heitir Ledaal. Ár-
ið 1871 tók hann embættispróf í
lögfræði, settist þá að í Stafangri,
giftist og keypti Malde teglverk.
Rak hann þá verksmiðju í 9 ár,
en seldi hana 1881 og fluttist til
Kaupmannahafnar. Þar var hann
5 ár og fór þá til Frakklands og
var í tvö ár hjá systur sinni, sem
átti heima í litlu þorpi rétt utan
við París. Árið 1888 kom hann
heim og settist að í Stafangri.
Gerðist hann nú ritstjóri að „Stav-
anger Avis“, en hætti aftur eftir
eitt ár. Haustið 1891 varð hann
borgarstjóri í Stafangri og amt-
maður 9 árum seinna. En þá var
heilsa hans mjög á þrotum. Hann
andaðist 1906 og er grafinn hjá
feðrum sínum í gamla kirkjugarð-
inum í Stafangri. En borgin held-
ur minningu þessa mikla sonar
síns í heiðri, og hefir reist þessa
h'kneskju af honum þar sem mest
er um manninn. Húsið hans, Le-
daal, er varðveitt sem þjóðar
helgidómur, og þar býr konungur
þegar hann kemur til Stafangurs.
í þessu húsi helt Norem fylkismað-
ur forsetahjónunum veizlu, daginn
eftir að komið var til borgarinnar.
Svo segja fornfræðingar að á
Rogalandi muni hafa verið þétt-
býlla en í öðrum héruðum Nor-
egs í fornöld. Og enn er þar mikil
byggð í sveitum, og þar úir og grú-
ir af nöfnum, sem vér könnumst
vel við. Umhverfis Stafangur finn-
um vér meðal annars þessi nöfn
(að vísu skrifuð á annan hátt):
Laufás, Galtavík, Slétta, Breiða-
vík, Hlíð, Lómaland, Berg, Hellu-
land, Giljar, Haukahlíð, Bergvík,
Hella, Dýradalur, Hvammur,
Strönd, Holtar, Ás, Tunguland,
Botn, Nes, Hrísar, Seljadalur, Hagi,
Kolsnes. Völlur, Hóll, Kleppur,
Yxnavað, Braut, Dysjaland, Kvfar,
Ánastaðir, Hof. Þetta er aðeins tek-
ið af handahófi. Norðar eru svo
mörg nöfn, að ekki þýðir að telja
þau, en geta má þó nokkurra, sem
einnig finnast hér á landi, en eru
fátíð:
Brattland (hér hefir aðeins ver-
ið einn bær með því nafni, í Hörgs-
landshreppi í V.-Skaftafellssýslu).
Göltur (svo heitir bær í Grímsnesi,
fjall norðan við Súgandafjörð og
bær þar samnefndur). Kléberg
(það er örnefni á Kjalarnesi).
Flangastaðir (hér voru tveir bæir
með því nafni, annar í Gullbringu-
sýslu, hinn í Skaftafellssýslu). Lýsa
og Lýsufjörður (Lýsa er á Snæ-
fellsnesi og þar eru einnig bæa-
nöfnin Lýsudalur og Lýsuhóll).
Ámós (Ámá var bær í Héðinsfirði;
nafnið er dregið af lýsingarorðinu
ámur s. s. dökkur, en finnst ekki
í öðrum nöfnum hér á landi). Þá
er og nafnið Skjaldastraumur, en
hér er til Skjaldatröð á Snæfells-
nesi.
Það er skemmtilegra að ferðast
um þá staði þar sem slík nöfn mæta
manni hvarvetna, nöfn sem maður
þekkir og skilur, heldur en að ferð-
ast um lönd þar sem öll nöfn eru
framandi og óskiljanleg.
^ERIÐ var um kyrrt í Stafangri
fimmtudaginn 9. júní og skoð-
að ýmislegt markvert, sem þar er
að sjá.
Var það fyrst og fremst dóm-
kirkjan, sem er mikið hús, en hefir
verið byggð í áföngum. Biskups-
stóll var settur í Stafangri á dögum
Sigurðar konungs Jórsalafara, og
Snorri getur um fyrsta biskupinn
þar 1128. Hét hann Reynaldur og
var enskur. Er talið að hann muni
hafa látið byrfa á byggingu þess-
arar kirkju. En hann varð ekki
langlífur, því að Haraldur gilli lét
taka hann af lífi 1133. Magnús kon-
ungur lagabætir helt áfram kirkju-
smíðinni og er talið að kórinn sé
frá hans dögum.
Það er sennilega vegna þess að
enskur biskup hóf kirkjusmíðina,
að kirkjan er helguð enskum dýr-
lingi, St. Svithun, sem fslending-
ar hafa kallað Sviðhún. Hann var
biskup í Worchester, sennilega á
árunum 852—862. Á 10. öld var
hann tekinn í dýrlingatölu. Þá var
dómkirkjan í Worchester endur-
reist og helguð honum og skrín
hans sett þar inn. Það eyðilagðist