Lesbók Morgunblaðsins - 28.08.1955, Blaðsíða 12

E 464 '
LE6BÖK MORGUNBLAÐSINS '
Merkum úiungu núð:
Ljósmyndun himi nhvolfsins lokið
Þetta er útdráttur úr grein eftir dr. Ira Sprague Bowen, forstjóra
hinna miklu stjörnurannsóknastöðva á Mount Wilson og Palomar.
Greinina ritaði hann í tilefni af því, að nú er lokið því stórvirki að
mynda himingeiminn með svo öflugri fjarsjá, að myndirnar ná til
hnatta, sem eru í 600 milljóna ljósára fjarlægð. Að visu er hér ekki um
allan himingeiminn að ræða, heldur þá % hluta hans, sem hægt var
að mynda af Palomarfjalli.
f TNDIR inu mikla hvolfþaki, sem
^ byggt er yfir ina 200 þumlunga
víðu Hale-stjörnuspá á Palomar-
fjalli í suðurhluta Kaliforníu, er
nú dýrmætur fjársjóður geymdur.
Og í Pasadena, sem er 145 km. það-
an, ér samskonar fjársjóður geymd-
ur í kjallara sem er þremur hæð-
um undir yfirborði jarðar.
En vér stjörnufræðingar höfum
þó enga löngun til þess að grafa
fjársjóði. Starfsvið vort er í him-
ingeiínnum og vér getum tekið
undir með Plato, er mælti svo
fyrir nær 2500 árum: „Stjörnu-
fræðin knýr sálina til þess að horfa
hátt, og hún bendir oss frá þessum
heimi til annars heims“.
Fjársjóður sá, er vér höfum lok-
að inni í jarðhvelfingu í Pasadena,
verður eigi metinn til fjár. Það eru
frummyndirnar af himingeimnum,
sem teknar hafa verið á stjörnu-
rannsóknarstöðinni á Palomar. En
í Hale stjörnurannsóknarstöðinni
eru hinar sömu myndir, teknar á
gler.
Eftir sjö ára þrotlaust starf hef-
ir oss nú tekizt að ljósmynda him-
inhvolfið. Til þess var notuð in
einstæða Schmidt stjörnusjár-ljós-
myndavél, sem er 48 þumlungar í
þvermál og dregur sem svarar 600
milljónum ljósára út í geiminn. En
það samsvarar 3.600.000.000.000.000.
00.000 enskum mílum (36 með 20
núllum á eftir).
Nú er verið að senda fyrstu ljós-
myndirnar úr þessu safni til
stjörnurannsóknastöðva, háskóla
og vísindastofnana um allan heim.
Þær eru í flokkum og eru 200
myndir í hverjum flokki, en á
hverri mynd billjónir stjarna. Alls
eru myndirnar 1758, og innan
skamms tíma verða þær allar
komnar á ákvörðunarstaði. Með
þessu móti hefir stjörnufræðin
öðlast einstæða heildarmynd af
himingeimnum. Eg er viss um að
um tugi ára mun hún standa sem
óbrotgjarn minnisvarði yfir leit
mannsins á sviði ins óþekkta og
máske óþekkjanlega.
Þessi ljósmyndun var göfugt
starf og eg þori að fullyrða að það
var framkvæmt með samvizku-
semi. En ýmisleg óhöpp komu þó
fyrir, og sum næsta brosleg.
Það var þýzkur maður, Bernard
Schmidt, sem smíðaði stjörnusjár-
ljósmyndavélina 1930. En það eru
ekki nema sjö ár síðan að Ijós-
myndun gat hafizt. Á þessum sjö
árum hefir oss tekizt að ljósmynda
allt himinhvolfið, eins og það sézt
af Palomar-fjalli.
Vegna þess hve tækin eru marg-
brotin, reyndist starfið erfitt í byrj-
un. Fyrstu þrjá mánuðina varð að
fleygja tveimur þriðju hlutum af
öllum myndunum, vegna galla,
sem á þeim voru. Stundum var
það að kenna galla á filmunum,
stundum var stjörnusjáin ekki rétt
stillt, stundum voru myndirnar
hreyfðar, og stundum var þetta að
kenna loftlagsbreytingum. Yfirleitt
má segja að vér höfum orðið að
fleygja um 45% af öllum myndum,
af þessum ástæðum, því að æðsta
boðorð okkar var vandvirkni og
nákvæmni. Og við höfðum í upp-
hafi gert svo háar kröfur til okkar
sjálfra að ógerningur virtist að
fullnægja þeim. Það var einmitt
vegna þessa hvað margar myndir