Lesbók Morgunblaðsins - 28.08.1955, Blaðsíða 14

[ 466 :
- LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
LIFSSNS LINÐ
r fram § henni allar stjömur þótt
þær beri ekki meiri birtu en einn
1 milljónasta af birtu hinna dauf-
ustu stjarna, sem greindar vrerða
með berum augum. Með öðrum
! orðum, á þessari mynd sjást
stjörnur, sem eru þrisvar til tíu
sinnum lengra í burtu heldur en
1 fjarlægustu stjörnur, er áður
þekktust. Þessi mynd nær yfir 25
sinnum stærra svið af himin-
• geimnum, heldur en áður hafði
tekizt að ljósmynda.
Eg hefi oft verið beðinn um að
skýra frá því í stuttu máli hvaða
gagn sé af þessari himinmynd.
Það er ekki hægt. Gagnsemi henn-
ar fyrir stjörnufræðinga er næst-
um takmarkalaus. En á einstök
atriði mætti þó minnast.
í fyrsta lagi þá hefir mynd þessi
stórkostlega þýðingu, þar sem hún
sýnir geiminn eins og hann leit
út frá Palomarfjalli um miðja 20.
öld. Hér er í fyrsta skifti fengið
eina fullkomið „landabréf* af him-
ingeimnum, eins og hægt er að
gera með beztu tækjum. Það bend-
ir stjörnufræðingum á hvar þeir
eigi að leita sér frekari vitneskju
með 200 þumlunga Hale-stjörnu-
1 sjánni, eða einhverri annari öflugri
! stjörnusjá. Þarna er hægt að glíma
1 við hvað sem er, því að á mynd-
inni eru halastjömur, smástirni,
venjulegar stjörnur, stjörnuþokur,
stjarnahverfi, vetrarbrautir og
vetrarbrautahverfi.
Fyrir 25 árum uppgötvaði dr.
Edwin P. Hubble, að fjarlægir
himinhnettir voru á hraðri ferð út
í geiminn og hraðinn því meiri sem
þeir voru lengra burtu. Upp úr
þessu kom fram sú kenning, að
rúmið væri að þenja$t út. Til þess
að sannprófa þessa kenhingu verð-
ur að hafa upp á mörgum mjög
fjarlægum stjörnuhverfum og
mæla hraöa þeirra. Myndirnar frá
Palomar hafa í þessu efni reynzt
mjög þýðingarmiklar fyrir dr.
TlffENN HAFA heyrt getið um
„þungt vatn“ — vísindamenn
kalla það deuterium — sem notað
er við kjarnorku-framleiðslu. Það
er dýrara en gull, en er þó alveg
eins og venjulegt vatn að útliti, og
menn geta drukkið það án þess að
finna neinn mun þar á. Þetta
„þunga vatn“ nota vísindamenn nú
til þess að rannsaka hvaða gagn
vatn gerir líkama mannsins, hvaða
áhrif það hefir á blóðið, og hvern-
ig fer fyrir mönnum ef þeir fá
annaðhvort of mikið eða of lítið
vatn.
Þeir láta menn drekka þetta
þunga vatn, eða því er dælt inn í
æðar manna. Og vegna þess að
þungt vatn er frábrugðið venju-
legu vatni í því, að hver öreind
vetnis hefir tvær rafeindir í stað
einnar geta vísindamenn fylgzt
með því á hringferðinni um mann-
legan líkama. Þeir rannsaka þvag
Milton L. Humason, sem tók upp
rannsóknastarf dr. Hubble, þegar
hann féll frá. Dr. Humason hefir
þegar fundið stjörnuþyrpingar,
sem eru á svo hraðri ferð að þær
fara um 60.000 km á sekúndu.
í öðru lagi má geta þess að allar
myndirnar eru teknar á tvenns
konar plötur, sem ýmist eru næmar
fyrir rauðu eða bláu ljósi. Vegna
þessa geta stjörnufræðingar gert
greinarmun á inum kólnandi rauðu
sólum og inum heitu bláu sólum.
Þetta mun létta starf þeirra og
rannsóknir mjög mikið.
í þriðja lagi má geta þess, að
nú geta stjörnufræðingar séð
hvernig stjörnur, stjörnuþokur og
og svita og þeir geta komizt að
því hvar vatnið staðnæmist í lík-
amanum.
Það eru ekki nema rúm 25 ár
síðan þungt vatn var uppgötvað,
og enn skemmra síðan farið var
að framleiða það að nokkru ráði.
Tvær aðferðir eru til þess að fram-
leiða þungt vatn. Önnur er sú að
eima venjulegt vatn, því að þunga
vatnið þarf meiri hita til þess að
gufa upp; þetta er þó seinleg að-
ferð, því að úr 13.000 smálestum
af venjulegu vatni fást ekki nema
13 grömm af þungu vatni með
þessu móti. Hin aðferðin er sú að
hleypa rafmagnsstraum í venju-
legt vatn.
Allir vita að vatn er manni
nauðsynlegt til þess að geta lifað,
en fáir gera sér víst grein fyrir
því, að líkami mannsins er að
tveimur þriðju hlutum vatn. Ekk-
vetrarbrautir eru staðsettar í
geimnum. Vér vissum áður að
stjörnur hnappast billjónum sam-
an og mynda disklaga hverfi, er
vér köllum vetrarbrautir. Á mynd-
inni má sjá margar milljónir
þeirra. En oss skortir alla þekk-
ingu á því hvernig þessi heims-
hverfi skipast í hin stærstu heims-
hverfi, samband vetrarbrautanna.
í fjórða lagi mun myndin hafa
mikla þýðingu fyrir þá sem eru
að rannsaka útvarpsbylgjurnar,
sem koma til jarðarinnar einhvers
staðar utan úr ómælisdýpi geims-
ins. Nú getur myndin ef til vill
bent mönnum á hvaðan þessar
undarlegu bylgjur koma.