Lesbók Morgunblaðsins - 20.11.1955, Qupperneq 2

W- LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
C16
Iiefur í skaut skáldsnillingnum
Halldóri Kiljan Laxness, er um
leið fagnaðarefni íslenzku þjóð-
inni allri.
Snemma kallaði listin á hann.
Þegar í æsku gerði hann sér fulla
grein fyrir bókmenntaköllun sinni.
Ef flett er upp í fyrstu bók hans,
Barni náttúrunnar, er hann skrif-
ar aðeins 17 ára gamall, verður
strax vart við eitthvað óvenjulegt.
Islenzk sveitarómantík hefur feng-
ið nýjan ferskan blæ. Orðaval
skáldsins er að nokkru nýtt, per-
sónumótun sérstæð. En með Vef-
aranum mikla frá Kasmír stígur
nýtt stórskáld fram og hefur upp
raust sina, hrifur og hneykslar.
Þetta fyrsta stórverk skáldsins hef-
ur verið kallað nornabrugg hug-
myndanna. Bókin er ein allsherjar
rökræða um lífið og manninn, þar
sem allt er rifið til grunna og reist
til skiptis. En bókin endar á sigri
kirkjunnar yfir heiminum.
Salka Valka er saga af einu öm-
urlegu sjávarþorpi, þar sem
„mannlífið er allt í fiski og úr
fiski“, en þó gerir skáldið Óseyri
við Axlarfjörð að miðdepli heims-
ins. Skáldið sjálft segir: „Þegar
öllu er á botninn hvolft, þá ákvarð-
ast maðurinn þó og stjórnast af
nokkrum mjög einkalegum og ein-
öngruðum augnablikum. Þessi
augnablik eru það fyrst og fremst,
sem gera manninn að einstaklingi,
að sérstæðum heimi, að nokkurs
konar plássi út af fyrir sig.“
Næst kemur hið risavaxna verk,
Sjálfstætt fólk, saga einvrkjans,
barátta íslenzku þjóðarinnar við
óbliða náttúru landsins í þúsund
ár.
Þá er bókin um skáldið og niður-
sctninginn Ólaf Kárason. „Skáldið
cr tilfinning heimsins og það er í
skáldinu, sem allir aðrir menn
eiga bágt“, segir á einum stað í
þessu undursamlega skáldverki,
sem í vissum skiiningi á sér engan
líka í bókmenntum samtíðarinnar.
Og þessara orða hljótum vér að
minnast hvert sinn er við opnum
bók eftir þetta mikla, viðkvæma
og miskunnarlausa baráttuskáld.
íslandsklukkan er saga íslenzku
þjóðarinnar. Þar hrærist íslenzk
þjóðarsál einna dýpst. Þar tekur
skáldið mörg vandamál til með-
ferðar, meðal annars hættuna af
hersetu.
Gerpla er háðsaga um stríðs-
manninn og garpinn, sem vill sigra
heiminn með vopnum, en jafn-
framt er lofgjörð sungin þeim, sem
fara með friði og drenglyndi.
Á hinum óhémju afkastamikla
skáldferli sínum sækir Laxness
jafnan yrkisefnið i islenzk örlög,
íslenzkar persónur. Náttúra ís-
lands, fegurð þess og íslenzk tunga
eru honum aflgjafi og óþi'jótandi
uppsprettulind. Hann lætur Arnas
Arnæus segja við Hamborgarann:
„Minn herra hefur ekki séð Ísland
rísa úr hafi eftir langa og erfiða
sigiingu.
Þar rísa hreggbarin fjöll úr úfn-
um sjó og jökultindar slungnir
stormskýjum.
Ég hef staðið til hlés í kuggi í
sporum þeirra veðurbitnu sjóræn-
ingja af Norvegi, sem lengi létu
undan drífast fyrir veðrum í hafi;
uns altíeinu upprís þessi mynd.
Það er ekki til ægilegri sýn, en
ísland, sem það rís úr hafi.
Við þá sýn eina skilst sú dul, að
hér voru skrifaðar mestar bækur
í samanlagðri kristninni.“
Og Steinn Elliði kemst svo að
orði 1 Veíaranum: „í júní stendur
fjallsalurinn fágaður og prýddur
eftir vorregnið, og allt ymur af
lækjaniði og fuglasöng á hinum
eilífa degi vorsins. Og júlí vefur
fjöllin mín tign og kyrð, vefur
þau tíbrá og draumi, og kvöldin
fer að skyggja, og það er svana-
söngur við heiðavötnin, og upp af
hverunimi mínum stíga ljósar þok-
ur, sem læðast fram og aftur um
dalina mína. . . ..! Hvílíkt skírlífi,
hvílík goðheimatign!
Það er innsta þrá mín ■ að mega
ganga hér aftur, að mega sveima
eins og kynlegur fugl yfir íslenzk-
um fjöllum á kyrrum hásumars-
nóttum eftir að ég er dáinn.“
Sá, sem þannig talar, hefur til-
finningu fyrir tign og töfrum ís-
lenzkrar náttúru. Á þessa lund
mæla engir aðrir en þeir, sem bera
í brjósti heita og aðdáunarfulla ást
til íslands.
Fáir íslendingar núlifandi munu
eins fróðir um íslenzkt mal og Lax-
ness. Hann hefur öðlazt furðulegt
vald á íslenzkri tungu og lagt við
hana mikla alúð. Mál hans er Ijúf
lingslag og tröllaslagur, segir Ein-
af ÓI. Sveinsson. Skáldverk hans
bera vitni um mikinn lærdóm,
næmleik og ást til íslenzkunnar.
Slík var hrifning hans af þýðingu
Brands biskups á Alexanderssögu,
að hann átti að því frumkvæði fvr-
ir áratug, að þessi snilldárþýðing
var prentuð handa almenningi, til
þess að allir, sem unna íslenzku
méli, mættu „njóta þess, eins og
ég hef löngum gert, að hevra í
henni niðinn af uppsprettum tung-
unnar......Hverjum manni, sem
ritar á íslenzku, ætti að verða til
eftirdæmis sá hreinleiki og tignar-
bragur norræns máls, sem hér birt-
ist í samhæfingu við erlent efni“,
segir Laxness í formála.
Þegar lesið er þetta 700 ára
gamla snilldarverk, koma mér í
hug orð Árna Pálssonar: íslenzk
tunga hefur ekki lagt undir sig
löndin, eh hún hefur lagt úndir sig
aldirnar.
En það er fleira, sem auðkennir
Laxness, en hinar undurfögru
náttúrulýsingar og safaríka tungu-
tak. Allar hinar meitluðu pérsónur,
sem þegar standa óbifanlegar í ís-
lenzkri þjóðarvitund: Salka Valka,
Ólaíur Kárason Ljósvíkingur, Jón