Lesbók Morgunblaðsins - 20.11.1955, Síða 12
656
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Risinn meðal jarðstjarnanna
EINU SINNI héldu menn, að allar jarðstjörnur væri afsprengi sólar,
hefðu kvarnazt utan úr henni, og verið í fyrstu glóandi eldhnettir, eins
og hún sjálf. Minni jarðstjörnurnar hefði svo kólnað, en Júpíter væri
enn blossandi eldstjarna. Nú er annað uppi á teningnum, á Júpiter er
ckki hiti, heldur heljarkuldi. — Hér segir einn af stjörnufræðingum
Breta, Patrick Moore, frá skoðunum manna á því hvernig umhorfs sé
á Júpiter og er greinin tekin úr bók, sem nefnist „A Guide to the
Planets".
JUPITER, risinn meðal jarðstjarn-
” anna, er um 8000 milljónir kíló-
metra frá sól. Fornmenn skírðu
hann í höfuðið á æðsta guði sínum,
enda ber hann svo af inum öðrum
jarðstjörnum, að hann er rúmlega
helmingi stærri heldur en þær all-
ar saman lagðar. Hann er svo stór,
að 1300 jarðir, eins og vora, þyrfti
til þess að jafnast á við hann.
Enda þótt langt sé til Júpíters,
er hann mjög bjartur frá jörð að
sjá, bjartasta jarðstjaman, sem vér
sjáum, að Venus undantekinni og
Marz einstaka sinnum. Ef miðað er
við hraða jarðarinnar umhverfis
sól, þá er Júpíter seinn í ferðum,
því að árið þar er allt að því 12
sama uppskeru. Þá er og verið að
gera miklar áveitur í Róndalnum
og hjá Languedoc í Suður-Frakk-
landi og miðar það að inu sama,
að leggja niður vínakra, sem þar
haía verið um aldir og ekki gefið
aí sér nema eina uppskeru, en
koma í þess stað upp ökrum, sem
geta gefið bændum tvær uppsker-
ur á ári.
Á árunum milli heimsstyrjald-
anna var vínskammtur franskra
hermanna aukinn um helming eft-
ir kröfu vínframleiðenda. Nú hefur
verið breytt svo um, að þeir fá
rnjólk á hverjum degi. Börnum er
einnig úthlutað mjólk ókeypis í
skóiunum. Sá er þó galii á þessu
sinnum lengra en hér. Ef þar væri
mannkyn, svipað því sem hér á
jörð er, mundi því fæstir verða þar
eldri en níu ára.
Þvermál Júpíters er 88,700 ensk-
ar mílur, eða 11 sinnum meira en
þvermál jarðar. En til skautanna
er hann flatur og þar er þvermálið
ekki meira en 83.800 enskar mílur.
Það er einföld skýring á þessu.
Enda þótt Júpíter sé langstærsta
jarðstjarnan, þá snýst hann hraðast
allra um öxul sinn, eða á tæplega
tíu klukkustundum. Snúningshrað-
inn um miðbaug hans er því um
28.000 enskar mílur á klukkustund.
Af þessum mikla snúningshraða or-
sakar miðflóttaaflið að hann bung-
að franska mjólkin þykir ekki góð,
en stjórnin hefur reynt að kenna
bændum að bæta mjólkurbúin og
framleiða betri mjólk en áður. Þá
hefur og aukizt mikið framleiðsla
óáfengra aldindrykkja og styður
stjórnin að sölu þeirra.
Það er erfitt að breyta háttum
og rótgrónum venjum, en þó má
það takast. Stjórn Mendés-France
sat ekki nema átta mánuði að völd-
um, en á þeim tíma tókst henni þó
að vekja almennings athygli á van-
ræktum vandamálum, og svo getur
farið að hægt sé að sameina þjóð-
ina til að leysa þau vandamál.
(Úr „Tius Week Magazjne“)
Samanburður á stærð Júpíter og
jarðarinnar.
ar út um miðju, en flezt að sama
skapi um skautin. Þetta sýnir það,
að þéttleiki hans getur ekki verið
jafn mikill og þéttleiki jarðar.
Verður það og augljóst þegar hann
er skoðaður í sterkri fjarsjá. Þar
sjást engin fjöll, með sléttum og
eyðimörkum á milli, heldur er eins
og horft sé á skýakaf, sem breytist
og ummyndast alla vega. „Gufu-
hvolf“ Júpiters er afar þykkt. Og
það er jafnvel efamál að þar sé til
nokkur föst jarðskorpa.
Satt að segja er það villandi að
tala um „gufuhvolf" á Júpiter, því
að það er hluti af hnettinum sjálf-
um. Júpiter er ekki jafn þungur
og risastærð hans bendir til. Þétt-
leiki hans er aðeins yk á móts við
þéttleika jarðar, og ekki nema 1,3
meiri heldur en þéttleiki vatns.
Enda þótt aðdráttarafl hans sé
geisilegt, þá er þungi hans ekki
nema 317 sinnum meiri en þungi
jarðar.
Skýin á Júpiter eru ólík skýum
jarðar. Þar eru aðallega tvær loft-
tegundir, metan og ammoníak, báð-
ar eitraðar að vorum dómi og báðar
afar þefillar, svo vægast sagt er
andrúmsloftið þar ekki þægilegt.
Báðar þessar lofttegundir eru
vetnis-eðhs. Vetnið er áreiðanlega