Lesbók Morgunblaðsins - 22.01.1956, Blaðsíða 2

38
" LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
verkum sínum, og eru tvímæla-
laust mesta bókmenntaafrek eins
manns í landi voru, og þótt víðar
væri leitað, enda hafa frændur
vorir Norðmenn kunnað að meta
þann skerf, er Snorri lagði til sögu
þeirra og frelsisbaráttu með kon-
ungasögum sínum, og sýnt hafa
þeir þakklæti sitt í verki með því
að reisa hér í Reykholti styttu
hans, höggna af þeirra stórbrotn-
asta myndasmið. Það er Borgfirð-
ingafélaginu til sóma, að hafa tekið
upp og haldið þeim sið, að heiðra
minningu Snorra Sturlusonar, því
að segja má, að vér landar hans
höfum í því efni látið vorn hlut
eftir liggja. En skemmtilegt er að
veita því athygli, að greindur ís-
lenzkur bóndi hefur bent á það,
að af þeim mönnum, sem oss eru
kunnir á gullöld íslenzkra bók-
mennta, sé enginn líklegri en
Snorri til að hafa ritað það snilld-
arverk, er hæst ber allra, Njáls-
sögu. Vel má vera, að rök hans
standist ekki gagnrýni þeirra, er
um þau mál eru fróðastir, en vissu-
lega hefur hér komið fram rétt mat
á snilli Snorra, og má hann þó telj-
ast vel sæmdur af að hafa ritað
Egils sögu, sem leidd hafa verið svo
sterk rök að að hann hafi gert, að
það mun nú almennt viðurkennt
orðið af dómbærum mönnum.
★
En ekki var sá tilgangur minn
í þessu ávarpi, að taka að mér
hlutverk sagnfræðingsins og bók-
menntafræðingsins og dæma um
Snorra og verk hans, eða leggja
nokkuð nýtt til þeirra mála. Til
þess skortir mig bæði þekkingu og
aðstæður. Það sem ég hef sagt og
segi, er eingöngu viðhorf leik-
mannsins í þeim málum, lítil til-
raun til að minnast þess, sem skylt
er að minnast á Snorrahátíð. Ég
hafði ekki einu sinni hugsað mér
að benda sérstaklega á bokmennta-
afrek Snorra, heldur get ég þeirra
af því, að Snorri verður ekki
nefndur, án þess að þeirra sé
minnzt. Það er miklu fremur per-
sónan öll, sem ég vil minnast, höfð-
inginn, sem birti svipmót sitt að
hverju sem hann sneri sér, stór-
mennið jafnt á sviði hins ytra sem
hins innra lífs.
Og um leið og ég geri það, þyk-
ist ég minnast Borgfirðinga allra
og Borgarfjarðarhéraðs. Ég er sem
sé þeirrar trúar, að í Snorra hafi
birzt það, sem telja má einkenni
Borgfirðinga, að þau hafi birzt í
honum í stækkaðri mynd og sam-
einuð, þar sem hjá öðrum má finna
ýmist þetta atriði eða hitt, í minna
eða ríkara mæli. Þessi einkenni
mætti ef til vill nefna einu nafni
höfðingslund, þótt að vísu sé þá
lagt öllu ríkari merking í orðið
en venjulega. Á ég þá við þá höfð-
ingslund, sem birtist jafnt á sviði
,anda sem efnis, hæfileikann til að
fara svo með gáfur og gjafir skap-
arans, að allt margfaldist í með-
ferðinni og verði bæði manni sjálf-
um og öðrum til þurftar og bless-
unar.
Nú veit ég að vísu, að Snorri
var í efnislegum hlutum sér-
hyggjumaður, sem fyrst og fremst
hugsaði um eigin hag, fullkomlega
barn sinnar aldar, sem alræmd er
að yfirgangi og ofbeldi höfðingj-
anna gagnvart lítilmagnanum. En
ég veit ekki, nema það einkenni
hafi haldizt við nokkuð lengi meðal
höfðingja Borgarfjarðar. Og ég
veit líka, að bæði í því efni sem
öðrum eru Borgfirðingar ekki ein-
ir sér meðal landsmanna, öllum
svipar okkur æði mikið hverjum
til annara, íslendingum. Og hin
andlega höfðingjslund, sem ein-
kenndi SnQrra og einkennir Borg-
firðinga, er vitanlega ekki sér-
kenni, sem þeir eiga einir, hún er
líka til meðal Skaftfellinga og
Skagíirðmga og i öllum sýslum
landsins. En ég minntist á Borg-
arfjarðarhérað, og taldi svipmót
Snorra birtast í því og varðveitast
jafnt sem í Borgfirðingum. Raunar
mætti snúa þessu við, og segja, að
svipmót héraðsins birtist í Snorra
og í Borgfirðingum. Snorri var
Dalamaður að uppruna, og ólst að
miklu leyti upp í Rangárþingi. En
hér átti hann öll sín manndómsár,
fyrst á Borg og síðan í Reykholti.
Á Borg settist hann í bú Bersa
hins auðga. Hann var kominn í
hérað, þar sem auðurinn er lagður
mönnum í hendur — ef þeir hafa
manndóm til að taka á móti. Ég
hygg að engu héraði íslands sé
hallmælt, þótt fullyrt sé, að Borg-
arf jarðarhérað sé þeirra jafnast að
landkostum. Og telji menn Skipa-
skaga með, sem rétt er, þarf ekki
að telja sjávarkostina undan held-
ur. Og sjávarhlunnindin undan
Mýrum hafa löngum verið mikils
metin, svo að jafnvel enn í jarða-
matinu frá 1932 eru Hvalseyjar,
búlausar eyðieyjar, metnar dýrast-
ar allra jarðeigna sýslunnar að
landverði. Og ekki má gleyma lax-
inum og öðrum góðfiski í ám og
vötnum. Það er víða fagurt í Borg-
arfirði, þegar vel veiðist, og getur
bætt vel upp sóllítið óþurrkasum-
ar. Skallagrímur var bæði fyrsti
bóndinn og fyrsti stórbóndinn í
Borgarfirði, en margir hafa síðan
á eftir komið. Fjárafli hans stóð
mörgum fótum, bæði upp til fjalla
og út til sjávar og í miðju héraði.
Hann hefur orðið frummynd og
fyrirmynd hins borgfirzka bónda,
athafnasamur og framsýnn, verk-
hagur og árrisull. Honum var það
ljóst, að snemma ber að heilsa góðu
dægri.
„Mjök verðr ár, sás aura,
ísarns meiðr at rísa,
váðir Vidda bróður
veðrs, leggja skal, kveðja“:
Mjög árla verður sá maður að
fara á fætur, er safna vill fé, og