Lesbók Morgunblaðsins - 22.01.1956, Blaðsíða 3

^ LESBÖK MORGUNBLAÐSINS
38
knýja smiðjubelginn. Allir ís-
lendingar eru niðjar Skalla-
gríms, og margir Borgfirð-
ingar hafa verið honum sannír
niðjar að atorku og elju að nýta
þær miklu gjafir, er skaparinn hef-
ur lagt í hendur þeim í hinu fagra
héraði Borgarfjarðar.
★
En jafnvel sá mikli bóndi og
stórsmiður Skallagrímur, sem
brenndi jám úr jörðu í Rauðanesi
og sótti sér bjarg úr hafsbotni við
Borgareyjar til að lýja það á,
hafði það til að kasta fram vísu.
Og þær voru bæði mergjaðar og
dýrar. Og þetta hefur líka lengi
loðað við Borgfirðinga:
„Timans bára í Borgaríírði
braut hin gömlu skip,
löngu er orðinn einskis virði
askurinn með svigagirði
hlóðargrind og hrip.
Alltaf hélt þó visan velli
varðist þvi að deyja úr elli,
skiptl bara um söngvi og svip.“
Þannig kveður bóndinn á Ás-
bjarnarstöðum á 20. öldinni.
Og það þarf ekki heldur að leita
langt frá Skallagrími til að finna
stórskáldið. Það er eitt af sérkenn-
um íslenzks eðlis, og hér hefur það
sannazt á einum fyrsta innfædda
Borgfirðingnum, að það er skammt
milli athafnamannsins og bók-
menntasnillingsins. Egill Skalla-
grímsson hefur líklega ekki verið
bóndi á við föður sinn, eða a. m. k.
ekki eins mikill eljumaður við
smíðar og önnur almenn störf. En
fjáraflamaður var hann engu
minni, þótt hann kysi heldur að
leita upp til Lundar og annarra
auðugra staða fjarra landa til að
safna silfri í kistur sínar. Það kem-
ur þegar íram í fyrstu vísunni, sem
með vissu má eigna honum, og sést
þar líka, hversu glöggskyggn var
Bera móðir hans á eðli sveinsins.
En það er eins með Egil og Snorra,
niðja hans, að hæst ber hann í
minningunni fyrir skáldiðju sína.
Jafnframt hinum óhemjulega of-
stopa og fégræðgi brýzt fram í
honum skáldæð svo sterk og hrein,
að fáir eru hans jafnokar síðan. Og
þegar harðast var að honum sorfið,
í missi sona hans, þá var það
hvorki fé né vígsgengi, sem entust
honum til þess, að hann mætti
hreppa aftur lífsgleði sína, eins og
þó bar við, þegar brún hans yggld-
ist af ólund og leiða, heldur vár
það sjálf gjöf skáldskaparins,
íþróttin vammi firrða, er sjálfur
alfaðir, goðjaðar, hafði gefið
honum:
„Þó hefr Mfms vinr
mér of fengnar
bölva bætr,
ef et betra telk:
Gáfumk íþrótt
úlfs of bági
vígi vanr
vammi firrða.“
Þess vegna gat hann glaður með
góðan vilja og óhræddur beðið
heljar.
★
Það er mikillar athygli vert,
hversu lík verður niðurstaðan af
þessu djúpfæra og stórbrotna
kvæði Egils eins og af einu stór-
felldasta ljóði annars borgfirzks
skálds, er átti það sammerkt með
Snorra, að vera annars staðar
fæddur og upp alinn, og var um
flest algjör andstaða Egils. Hall-
grímur Pétursson var kristinn
klerkur, en ekki heiðinn víkingur.
Þótt sjálfsagt fari ofsögum af fá-
tækt hans, þá var honum allra
manna Ijósast, að fégræðgin er
ekki trygging hamingjunnar, held-
ur er valt veraldarlánið. En hann
hafði fundið þann fésjóð, er
tryggði honum öryggi og æðruleysi
við aðkomu dauðans:
„Dauði! Ég óttast eigi
afl þitt né valdið gilt.
í Kristi krafti eg segi:
Kom þú 6æll, þegar þú vilt.“
Báðum var það Ijóst, Agli og
Hallgrími, að þegar mest á reyndi,
þá voru það andlegu verðmætin,
sem ein hafa gildi. Þeir túlkuðu
það hvor frá sínu sjónarmiði, eftir
trú sinni og lífsskoðun, en þó segja
raunar báðir hið sama. Og þetta
sama verður einnig niðurstaðan,
þegar grafið er eftir því, hversu
var farið hinni andlegu höfðings-
lund Snorra. Hvers vegna gaf þessi
mikli fésýslumaður og stjórnmála-
foringi sér tíma til að skrá sagn-
fræðirit, skáldskaparmál og goða-
fræði? Hvernig gat honum unnizt
næði til þess í öllum umsvifum og
róstum mestu ofstopaaldar, er yfir
ísland hefur gengið? Ekki naut
hann skjóls og friðar klaustranna,
eins og flestir aðrir nafngreindir
sagnritarar þeirra tíma. Ætli hon-
um hafi ekki skilizt, sennilega fyr-
ir éhrif frá þeim friðsama mennta-
höfðingja Jóni Loftssyni fóstra
sínum, að andlegu verðmætin eru
dýrust, að ljóð og saga eru varan-
legri en fasteignir og lausafé, kon-
ungshylli og mannaforráð? Andi
hans var svo ríkur, að hann gat
ekki annað en gert aðra hluttaka
í auðæfum sínum. Þar birtist hans
sanna höfðingslund, sú er gert hef-
ur hann að einum hinum hæsta
höfðingja í heimi íslenzkra bók-
mennta.
★
Ég minntist á, hversu héraðið
hefði átt sinn þátt í því, að þar
hefur löngum dafnað búsæld og
höfðingjabragur í ytri rausn og
velgengni. Það er augljóst mál og
þarf engrar skýringar við. Þess er
þó sjálfsagt að geta, að ekki eru
allar jarðir fallnar til að verða
stórbýli, og eiga samt ræktun og
framfarir síðustu ára í búnaðar-
háttum drjúgan þátt í þvi, að gera
eánnig mörg kotbýlin að stórbýlis-