Lesbók Morgunblaðsins - 22.01.1956, Blaðsíða 13

LESBÖK MORGUNBLAÐSINS
49
Valdimar Össurarson:
Fáein orð um flámæli
k ÁRUNUM 1941 og 1942 hljóð-
kannaði dr. Björn Guðfinnsson
sjö þúsund börn víðs vegar á land-
inu á aldrinum 10—13 ára. Til þessa
hljóðprófs mættu 93% barnanna
að meðaltali, þar sem prófað var.
Hann bæði talaði og ritaði um
þetta hljóðpróf.
Samkvæmt þessari hljóðrann-
sókn reyndust viss svæði landsins
nokkurn veginn laus við flámæli,
á öðrum var það meira eða minna
útbreitt. Þar sem ástandið var
verst vóru 30 til 74% flámæltir.
Revkjavík er talin á Nesiaflámælis-
svæðinu og minnst um flámæli bar
— á því svæði — eða 39% flá-
mæltir.
Meðal annars segir Biörn: „Flá-
mæli er víðast hvar í sókn. Sums
staðar telia menn þó bera minna á
því en áður. Mun það aðallega
standa í sambandi við flutning
fólks milli héraða." Hann segir á
öðrum stað, að kennarar „berjist
nú vonlausri baráttu við flámælið
í skólum landsins.“
Dr. Biöm var mikill áhugamað-
ur um íslenzkt mál og stafsetningu,
en stundum nokkuð harðorður í
garð þeirra, sem að málum þcss-
um unnu.
Á uppeldismálabingi kennara s.l.
vor kvaddi sér hlióðs — ásamt öðr-
um — elzti skólastióri á Vestfiörð-
um. Hann hefur hlustað á eldri og
yngri raddir í útvarpinu, þessi 25
ár, sem það er búið að starfa. Ræða
skólastjórans snerist að nokk u
leyti um íslenzkuna. Hann mælti
meðal annars hvatningarorð til
kennara og þakkaði um leið sunn-
lenzkum kennurum fyrir, hvað
þeim hefði orðið mikið ágengt í
að útrýma ílámælinu, þess yrði nú
ekki vart lengur hjá börnum í út-
varpinu. Eitthvað á þessa leið fór-
ust honum orð.
Ég álít ummæli skólastjórans
merkileg og þau mega vera Sunn-
lendingum fagnaðarefni, ekki sízt
ef takast mætti að renna fleiri stoð-
um undir sannleiksóildi beirra.
Áður en kennaraþingið hófst s.l.
vor var ég að enda við að ganga frá
töflu um athugun á stafsetningu 10
ára barna í Miðbæarbarnaskólan-
um vorið 1921 og 10 ára barna í
Melaskóla og Miðbæarskóla vorið
1955. Greinargerð samdi ég seinna
cg birtist hvort tveggja í síðasta
hefti Menntamála, ásamt prófverk-
efni og prófmælikvarða frá 1921.
f haust fór ég vfir prófblöð hinna
319 tíu ára bama, sem prófuð voru
s.l. vor, til þess að athuga flámælis-
villur þeirra. Ég geri mér auðvitað
lióst, að bam getur verið flámælt,
þótt engin hlióðvilla finnist í einu
prófverkefni. En vorprófið frá 1921
var samið með það fyrir augum •—
ásamt öðru — að prófa flámæli,
sem var þá einhver mesta stafsetn-
ingarplágan hér í Revkjavík. Mér
telst svo til, að minnst 30 orð af
50 orðum í prófinu frá 1921 sýni
flámæli, en í prófinu frá í vor
(vorpróf 1955) varla meir en 30 orð
af 90 orðum.
Af þessum 319 bömum — 10 ára
— sem voru prófuð í vor með
50-orða prófinu frá 1921, reyndust
12 böm hafa hljóðvillur eða ruglast
á e og i eða u og ö. Eitt þeirra var
samt 11 ára, en í 10 ára bekk, og
hafði flestar hljóðvillur eða 10. Tvö
voru með 5 hljóðvii' h ort og níu
með eina villu hverl b. -\ alls 29
villur. Sé 11 ára barni u sleppt, þá
em það 3.34% 10 ára barnanna í
nefndum skólum, sem hafa hljóð-
villur. Við skulum 'rona, að benna
vetur og næsta losni þess' “'ý víð
sína einu hljóðv Uu rg eru þ> ek'
nema tvö eftir — ,:itt í hvor-mi
skóla (?) vorið IP47 þá 12 ára, t i
hafa hljóðvillu- í stafsetningar-
prófi sínu. Þ ð er réttum 10 árum
eftir að út ko"": „Preytingar á
framburði cg stafsetningu" eftir
Björn Guðfinnsson. En úr þeirrí
bók hef ég heimildir þær, er ég
nota í upphafi þessa greinafkorns.
5. janúar 1D56.
ifp ifp
Aldur jarðar
LENGI hafa vísindamenn snrevtt sig 6
að komast eftir því hvað jörðin muni
vera gömul. Snorri Sturiuson seeir í
formála Eddu að hinir fomu vísinda-
menn hafi vitað, „að hún var furðú-
lega gömul að aldatali og máttug í
eðli sínu“. Fyrir nokkrum árum tötdu
vísindamenn að hún mundi vera 2000
milljóna ára gömul. En síðan hefir
aldur her."»r hækkað stórum, fvrst
upp í 3500 miiljónir ára, og nú seih-
ast unn í 4800 milljónir ára (og geti
þó skakkað um 200 milljóhir ára á
annan hvom veginn). c,
Það eru vísindamennirnir dr. J.
Laurence Kulp og dr. George L. Bate
við jarðfræðideild háskólans í Lamónt
í Bandaríkiunum, sem hafa komizt að
þessari niðurstöðu. Þeir fóru þar eftlr
inni svonefndu ,,úraníum-kiukku“, því
að menn vita nú á hve löngum tím«
úraníum breytist i blý. Þeir rannsök-
uðu og báru saman venjúleet blý og
blý úr loftsteinum. Nú er blý blendíng-
ur af fjórum „isótónum". 204. 206, 207
og 208. Hinar þrjár síðast töldu >r
talið að komnar só úr úraníum eða
þóríum. «n 204 er talin jafngömul jörð-
inni. Vísindamennimir rsíknuðu nú út
hve mikið af blýinu hefði myndait af
úraníum og þóríum, og drógu svo
ályktanir af þvl um aldur jarðar.