Lesbók Morgunblaðsins - 06.05.1956, Blaðsíða 15

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
259
í fyrstu vildu drengímir ekki trúa
mér, en mölduðu í móinn, sögðu að
ormarnir væru ljótir og vondir og
ónýtir nema bara í beitu fyrir laxinn,
og hann væri þó hundrað sinnum fall-
egri en ég, sem væri helmingi and-
styggilegri en ánamaðkurinn. Sitthvaö
fleira höfðu þeir við sjálfan mig að
athuga og afskiptasemi mína og létu
það í ljós með óþvegnum orðum.
En þegar ég fór í brjóstvasa minn,
dré þar upp frímerkt sendibréf, er ég
hafði nýlega fengið í pósti, dró af því
umslagið, safnaði saman ormunum,
bæði þeim heilu og mörðu, og stakk
öllu í umslagið, þá fór áhugi þeirra
og eftirtekt að vakna. Ég sagðist ætla
að hjálpa ormunum og skyldi sýna
þeim hvernig ég færi að því.
Nú fylgdu drengirnir mér eftir af
miklum áhuga, og litla stúlkan með
brúðuna sina vildí iíka komia með og
sagði á síftu barnamáli, að órmaTnir
væru góðir? Ég bað drengina að leiða
iitlu stúlkUna, ' og géi’ðu þeir það,
leiddu hana á milli sín, og svo leidd-
umst við ’öil.
Staður sá, er ákjósanlegur virtist
handa ormunum, var ekki langt und-
an. Og nú sýndi ég börnunum, hverníg
ánamaðkarnir skriðu í jörðina og lýsti
fyrir þeim lifnaðarháttum þeirra. Það
féU. ekki i.grýtta jörð. Drengirnir, og
daman litla með dúkkuoa sína, göptu
öil af- undrun og eftirtekt,
Anamaðkar eru mjög ijósfæinir og
næmir fyrir allri birtu, starfa nær
eingöngu á nóttunni og þar sem dimmt
er á daginn. Meðan mennirnir sofa
og hvílast, starfar ánamaðkurinn í
þarfir lífs og þróunar. Þegar lyft er
upp stehxum, mykjuskánum eða öðrum
hlutum, sem ánamaðkar eru undir,
bregða þeir skjótt við, er þeir verða
varir við birtuna og skríða niður í
moldina.
Anamaðkurirm telzt til inna syo-
nefndu burstorma og til. þeirrar ættar
teljast mörg hundruð tegundir. Hér á
landi eru ánamaðkategundir ekki
margar. Burstar, einir 8 saman, eru á
hverjum lið ánamaðksins. Sjást burst-
arnir vart með berum augum nema á
staerstu tegundunum, en finnast greini-
lega með fingurgómunum ef strokjð er:
eflir orminum. Burstarnir koma í stað-
inn fyrir fætur. Með þeim rennir ána-
maðkurinn sér, smýgur og skríður
gegn um jarðveginn. Ef gripið er í
annan enda ánamaðksins, um leið og
hann er að smeygja sér niSur í aaold-
ina, eða jarðveginn, þarf að beita afli
til að draga hann til baka, því hann
spyrnir á móti með burstunum, og get-
ur hann stundum haldið svo fast í
móti, að hann slitnar, heldur en að
vera dreginn út í heilu lagi.
Stærstir verða ánamaðkarnir og
frjóvsamastir, þar sem viðurværi er
bezt víð þeirra hæfi. Ágæt þykir ána-
maðkinum mykja og fúnar jurtaleifar.
Smáhrúgur, oftast hringiaga, er hann
skilur eftir sig á yfirborði, einkum
í grasblettum og görðum, kallazt ána-
maðkamold, og er afbragðs áburður
fyrir allar jurtategundir., en einkum
þó handa glugga- og stofujurtum.
Jafnskjótt og jurtirnar fúna á yfir-
borðinu dregur ánamaðkurinn þær
niður í gangana, sem myndast af slóð
hans gegnum jarðvegtnn. Þai- étur hann
juftaleiíarnar. Síðan skotrar hann aft-
urendanum upp' á yfirborðið til að
skilja við sig úrgangseínin, er líta út
eins og hringlaga hrúgxu- af mjög fín-
gerðri mold. Áhrif úrgangsefnanna
auka frjómátt moldaxinnar stórkost-
lega, og er ánamaðkiu'inn ómetanlegur
fyrir alla jarðræltt: grasrækt, garð-
rækt og skógrækt.
Ánamaðkurinn skríður á haustin svo
langt niður í jörðina, að frost nær
honum ekki, Þar liggur hann í dvala,
oftast. í fanipri, allan veturinn, unz
klaki er farinn úr jörðu. Kemur hann
þá upp.og.er. þá ærið þui'ítarfrekur
og athaínasamur.
Ef til vill hef ég útskýrt þetta rneð
öðrum orðum og betur við barnanua
hæíi, erx héx.er gqrt. Drengirnir .voi-u
alltaf að spyrja, ósgðjandi að vilja
vita rneira um maðkinn og sagðf ég
þeim rnargt fleira, sem héj- er ekkí
talið. Við ;vorum perluvinir og leidd-
umsf he.im .á þanxi stað, er við fund-
umst fyrst. Þar kvaddi ég börnin með
kærleikgm; litlu dömunni með dúkk-
una sína lyfti ég upp eins hátt og arm-
arnir náðu og.kyssti h&na á kinnina
á niðurleiðinni. Svona rættist vel úr
þessu öilu saman. Þetta voru góð börn
og elgkuleg, sögðust alltaí skyldú
hjálpa ormunum, en ekki drepa þá,
þeir. yrðu svo fegnir að fara í mold-
ina. Þau veifuðu öll til mín að skilnaði
og kölluðu á eftir mér, að koma aftur
á morgun!
O— # — O
Ef til vill er það þetta sem þarf, að
fara betur að börnunum, en oft á
sér stað.
Áhxifuxa, er þau verða fyrir i æsku,
góðum eða illum, geta þau búið að
alla ævi.
Dauðadæmdi glæpamaðurinn heims-
frægi, Caryl Chessman, er ritað hefur
bókina: „Klefi 2455 i dauðadeild" segir
á einum stað í bók sinni, þar sem hann
ræðir um áhrif uppeldisins og um-
hveríisins á æskuna, og hver atvik geti
ráðið því, að barn eða unglingur, sem
er listamannsefni, verður glæpaniaður,
en ekki góður þjóðfélagsþegn. Hann
segir: „Ungir menn eru fuilir af ákafa
og eí'tirvæntingu. Þeir eru hugsjóna-
menn og rómantískir að upplagi. Þcir
hafa viðkvæmar tilfinningar. Þeir
þarfnast ástar. Þeir þuría að finna, að
þeir tilheyri umhverfi sínu, séu vel-
komnir. En veruleikinn getur leikið
þá illa, — grimmdarlega. Ottinn getur
koniio inn í líf þeirra, óskiljxxnlegur og
óhugrtanlegur ótti. Þeir geta fengið
hraeðilega sektartilfinningu, fundizt
þeir óhæfir til alls, ekki eiskaðir af
iieinum, óvelkomnir, útskúfaðir, einir.
Þeim getur t'undizt að þeir séu beittir
harðstjórn ..
Ætli hann tali hér ekki af eigm
reynslu, þessi „forherti", dauðadæmdi
glæpamaður? Þetta er úr varnarræðu
hans, en hann hefur varið mál sitt
sjálrur.
Tæp átta ár eru liðin síðan hann
var dæmdur til dauða, vegna ótal
glæpa, og aftökudagur ákveðinn, en
aítökunum frestað hvað eftir annað, —
og hversveg;na?
Getur svona maður sagl sannleika?
Hvað sem því viðvíkur, væri eitt
reynandi:
Sýnið börnunum nærgætni og rétt-
læti og þau munu svara með greið-
vikni og kurteisi. Það er óhætt að veita
börnum og unglingum eftirtekt og um-
fram allt, að hraksmána þau ekki að
fyrra bragði. Þau eiga að taka við
öllum heiminum, með gögnum og gæð-
um, af okkur hinum, eldra fólkinu;
einnig sál okkar, heiður, æra og sam-
vizka, gengUi í arf til þeirra, — ef
þau vilja iáta svo lítið að þiggja
það, sem eKki er nú alveg víst. En
annað er víst: Þau verða áreiðanlega
þakklát fyrir fleira, en að þeim sé
sagt ögn um ánamaðkinn.

ALLIR FÁ að njóta sanamælis eitir
dauoann — jafnvel Stalin.