Lesbók Morgunblaðsins - 27.05.1956, Blaðsíða 5

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
297
Ef jbú /erð til Marz
ALLTAF er verið að tala um geimflug og ferðalög milli stjarnanna.
Hér er grein eftir dr. Robert S. Richarson, sem er stjörnufræðingur
og hefir starfað við stjörnurannsóknastöðvarnar á Mount Wilson og
Palomar. Hann er einnig í alþjóðanefnd þeirri, er hefir rannsóknir
á Marz sérstaklega með höndUm, og hefir gefið út bók um þær rann-
sóknir.
Þingvallavatn. Yfirborðsrennsli í
Þingvallavatn er auk Öxarár, tvær
lækjarsprænur að vestan og tvær
smáár að sunnan, samtals á að
gizka 5—10 teningsmetrar á sek-
úndu hverri að jafnaði. Meðal-
rennsli Sogsins er aftur á móti
rösklega 110 teningsmetrar á sek-
úndu. Þessar tölur gefa svolitla
hugmynd um vatnsmagn i hraun-
unum. Aðalvatnsæðin kemur ofan
eftir Þingvallahrauni vestanverðu.
Bergvatnsá þessi verður hvorki
heyrð né séð, en engu að síður er
hún stærri en Laxá úr Mývatni.
Vatnsrennslið í hraununum er
mjög hægfara. Þess vegna eru þau
hin bezta vatnsmiðlun, og gætir
árstíða tæpast í rennslinu.
Þá kemur að síðasta þættinum í*
sögu Þingvallavatns. Þegar Mið-
fellshraun brann, fyllti það þáver-
andi ósvík, og lítil renna úr því
féll eftir farvegi Gamla Sogs nið-
ur eftir skarðinu að Úlfljótsvatni.
Ný hraunbylgja féll skömmu
seinna upp að Kaldárhöfða og
Dráttarhlíð og rann spottakorn nið-
ur eftir skarðinu á milli þeirra.
Þegar hraun eru komin að því að
Storkna og orðin tregfljótandi,
verða brúnir þeirra oft nokkuð há-
ar. Svo fór og í þetta sinn, og
myndaðist því allstórt vik milli
hraunsins og Dráttarhlíðar. Eftir
gosið hækkaði í vatninu, og leitaði
það sér útrásar um þetta vik, sem
virðist hafa verið nógu stórt til
þess að rúma mest allt Efra Sog,
án þess að til muna flæddi yfir
hraunið við Ósvíkina.
Hraunið var nú búið að fylla
gamla farveginn í skarðinu, og
Efra Sog tók til óspilltra málanna
við að grafa sér nýtt gil við hliðina
á því gamla. Fór enn á sömu leið
og með Gamla Sog, að grágrýtis-
eitillinn í Borgardal var seigur fyr-
ir og tafði gröftinn. Meðan á eitl-
inum stóð, mun vatnsborðið í Þing-
vallavatni hafa verið því sem næst
jyj A R Z er eina jarðstjarnan, auk
jarðarinnar, þar sem vart hef-
ir orðið við líf. En að sjálfsögðu
geta verið til milljónir annara sól-
hverfa, þar sem lífið hefir fest ræt-
ur. Um það vitum vér þó ekkert,
og eins og nú horfir, eru litlar líkur
til þess að vér fáum nokkurn tíma
að vita það.
Það er ekki ýkja langt síðan að
það voru taldir draumórar að hægt
mundi að ferðast milli stjarnanna.
en að undanförnu hafa orðið svo
stórstígar framfarir, að líklegt er að
hnattfíug geti hafizt á okkar dög-
um — innan tíu ára, segja sumir.
5 m hærra en nú. Undir Hrafns-
kletti vestan í Miðfelli liggur báru-
garður ofan á hrauninu en annar
nýr við vatnið. Hæðarmunurinn á
þessum bárugörðum hefir mælzt 5
m með loftvog. Annar bárugarð-
ur ofan á hrauninu neðan við bæ-
inn í Miðfelli (Sandskeið) mældist
6 m yfir vatnsborði. Grafningsveg-
ur yfir Ölfusvatnshefci liggur á
malarhjalla í svipaðri hæð.
Ekki hefir aldur Skjaldbreiðar-
hrauns né Miðfellshrauna verið á-
kveðinn, en sennilega má gera ráð
fyrir að hin yngstu þeirra hafi
brunnið nokkrum árþúsundum fyr-
ir landnámsöld.
(Auk eigin rannsókna á svæðinu
umhverfis Þingvallavatn, en þeim er
ekki lokið, er hér stuðst við og höfð
hliðsjón af rannsóknum þeirra Trausta
Einarssonar, Guðmundar Kjartanssonar
og Pálma Hannessonar). ■ • ••••..
í hrifningunni út af þessu hefir
það nær gleymst að tala um hvaða
erindi vér eigum til annara hnatta.
Og vér höfum ekkert verið að
hugsa um hvort þetta muni nú
borga sig. Flug til Marz múndi
t. d. kosta þúsundir milljóna doll-
ara. Það verður in dýrasta landa-
leit sem sögur fara af. Og hvað
fáum vér svo í aðra hönd? Eftir
hverju er að sækjast á Marz? _ •
— o —
Að útliti er Marz ekki mjög ó-
líkur jörðinni. Stór landsvæði þar
munu svipuð landsvæðum hér á
jörð, en þó aðallega eyðimörkum.
því að mjög þurlent er á Marz og
mestur hluti yfirborðsins er eyði-
mörk. ’ j
Venjulega er talað um Marz sem
litla síjörnu, og satt er það, að um-
mál hennar er hér um bil helm-
ingi minna en ummál jarðar. En
hins ber þá að gæta, að um % af
yfirborði jarðar er haf. Sé borið
saman þurlendi jarðar og Marz, þá
er ekki mikið á mununum. j
Þegar vér tölum um eyðimerk-
ur hér á jörðinni, verður oss ósjálf-
rátt að setja þær í samband við
hita. En á Marz er öðru máli að
gegna. Þar er víðast þurrt og kalt,
eins og á hásléttum jarðar, svo sem
í Tíbet. Og vegna þess að Marz
er 80 milljónum km lengra frá sól
heldur en jörðin, þá er ekki óeðli-
legt að þar sé kaldara. Og það
hafa menn fengið rtaðfest með þvf
að nota hárnákvæm vísindatæki til
mælinga á hitanum þar. 1