Lesbók Morgunblaðsins - 27.05.1956, Qupperneq 12

304
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
unum var jafnótt raðað í trogið, þar
til deigið var uppgengið. Þá var byrjað
að baka kökurnar á glóðinni í hlóðun-
um.
Til eldamennskunnar þurfti einnig
skörung og eldtöng. Skörungurinn var
járnteinn með ofurlitlu tréskafti. Eld-
töngin var eintrjánungur. Voru dálitlir
spaðar fremst á örmunum, en annars
voru þeir sívalir, og efst á milli þeirra
þunnur og flatur járnbogi, sem fjaðr-
aði, svo að töngin opnaði sig sjálf. Þetta
var ið mesta þarfaþing. Með henni var
hægt að hagræða taðflögunum inni í
hlóðunum, hvernig sem maður vildi,
og færa þær alla vega til, svo að eld-
urinn logaði sem bezt og hagkvæmast
til hitunar, En til skörungsins var grip-
ið þegar skara þurfti í ösku. Svo var
lítill járnspaði til þess að moka ösk-
unni úr hlóðunum.
Enn má nefna þvöru og skefil, ausu
og eysil og strympu. Þvaran var úr
járni, alnar löng og með tréskafti.
Fremst á henni var þríhyrndur spaði
með egg. Meðan soðið var, lá þvaran
oftast milli pottbarmanna öðrum meg-
in, og hvildi potthlemmurinn á henni
þannig að hann lyftist frá barminum
þeim megin, svo að gufan gæti komizt
þar upp. En annars var þvaran notuð
til þess að hræra í pottinum og skafa
botninn, svo að maturinn brynni ekki
við. Skefillinn var svipað áhald, nema
miklu styttri, aðeins þríhyrnt blað, sem
gekk fram úr tréskafti. Til hans var
gripið þegar pottur hafði verið tæmd-
ur og með honum hreinsaðar burt allar
skófir, áður en potturinn væri þveginn.
En til þvottanna var notuð þvaga, sem
geri var úr fínum meltægjum. Ausan
var stór tréskeið og djúp með löngu
skafti og krókur, kallaður nef, á skaft-
enda, og nam það við pottbarminn, ef
ausan var skilin eftir í suðunni. Hún
var annars notuð til þess að ausa upp
úr pottinum spónamat og færa upp
kjötbita úr suðunni. Eysillinn var svip-
aður, nema minni og miklu skaftstyttri.
Hann var stundum notaður til þess að
fleyta með (veiða flotið ofan af pott-
inum) en einnig var notuð til þess
trésleif. Strympan var öðru vísi. Hún
var gerð úr stöfum og girt, botninn
lítill, en víkkaði mjög upp. Einn staf-
urinn var langlengstur og gekk upp úr
henni sem skaft og var settur krókur
á endann. Strympan var höfð til þess
að ausa vatni og hekk því alltaf á
barmi vatnstunnunnar.
Þá var skaftpottur lítill úr potti og
undir honum þrír fætur, eins og á
pottunum. í honum var brennt kaffi.
Var þá glóð skarað fremst í hlóðirnar
og hann settur þar á, og mátti þannig
brenna kaffið meðan verið var að
sjóða.
Svo var vöndurinn, sem hafður var
til þess að sópa gólfið. Hann var gerð-
ur úr fjalldrapa.
Hnifur mun ekki hafa verið í eld-
húsi að jafnaði, heldur i búri og var
kallaður búrhnífur, En þegar verið var
að svíða í hlóðunum á haustin, þurfti
hnífa til að skafa sviðin og voru þá
fengnar einhverjar óvandaðar grélur
til þess.
Ljósið var grútarpanna með fífu-
kveik, eins og venjulegt var. Hún var
með oddmjóu skafti aftur úr og var
því stungið í holu i stoð. Þurfti oft að
gera að kveiknum og til þess var notað-
ur teinn, sem hekk í bar.di við pönn-
una.
Eldsneyti var aldrei geymt í eldhúsi
að neinu ráði. Taðinu var hlaðið í
hrauka úti á túni, eða undir fjárhús-
vegg, og þakið yfir með torfi. — Þang-
að var taðið sótt smám saman og borið
i pokum inn i skemmu, og geymt þar
í pokunum eða látið á gólfið.
Eitt áhald má enn nefna, þótt ekki
væri það smíðisgripur. Það var kallað
físifjöl. Var það stundum ónýtur ull-
arkambur, eða þá þunn fjöl af líkri
stærð. Með þessari fjöl var físt í eld-
inn, til þess að halda honum við.
Ekki minnist ég þess að eldhúsáhöld
væri fleiri. En þótt þau væri heldur
fáskrúðug, þá var þó nokkur vandi að
koma þeim fyrir í þessum þröngu húsa-
kynnum, þannig að hver hlutur væri
ávallt á sínum stað. Pottarnir voru
geymdir á hlóðarsteinunum, þegar ekki
var verið að nota þá, og ef ekki þurfti
að þurrka sokka á steinunum, en það
var alvanalegt. Einnig var til sérstök
grind, sem sett var yfir hlóðirnar og
sokkar bréiddir á hana til þerris. Þessi
grind reis einhvers staðar upp við vegg
þegar hún var ekki í notkun. Ösku-
trogið stóð oftast ofan á keitutunnunni,
en brauðtrogið stóð á borðinu og í því
lágu ausan og eysillinn, sleifin, brauð-
hlemmurinn og keflið. Þvagan hekk á
nagla á stoð, og eins pottkrókarnir.
Vendinum v.ar stungið bak við stoð.
Skörungurinn og eldtöngin lágu ýmist
á hlóðarsteinum, eða risu upp við hlóða
bálkinn. Ketillinn, skaftpotturinn og
steikarpannan voru undir borðinu.
Þannig var hver hlutur tiltækilegur,
þegar á þurfti að halda.
í RÓTINNI
En þó var fleira í eldhúsinu en þetta.
Uppi undir sperrukverkum voru þver-
slár og á þeim hengu magálar og
sperðlar, en kjötlæri og síður hengu
á stórum nöglum í sperrunum, þar sem
reykurinn var mestur, en það var í
grennd við strompinn. Utan um mag-
álana var saumað léreft, svo að sót
skyldi ekki skemma þá. Stundum kom
fyrir að skinn væri hengt á innsta bita.
Þóttu þau skinn endingarbetri í skó
fyrir það að hafa hangið í hlýum reyk.
En búsílagið í rótinni, magálar, sperðl-
ar og kjöt, var þar ekki nema á vetr-
um, því að allt var það upp etið um
sumarmál.
Mikið sót safnaðist alltaf í eldhús-
rótina, einkum vegna tróðsins, og þeg-
ar votviðri gengu og þakið lak, þá
draup sótið sífellt. Var þá stundum
svo, að varla mátti taka hlemm af
potti, eða hafa brauð óbyrgt. Það voru
engar öfgar hjá Guðmundi skáldi á
Sandi að kalla eldhúsreykinn „sót-
skúraþoku". Og betra var fyrir þá, sem
í eldhúsinu voru, að hafa skýluklút
yfir höfði sér, svo að hárið yrði ekki
klístrað af sóti.
Þarna varð öll eldamennska að fara
fram, eigi aðeins venjuleg matseld,
heldur einnig stórsuða. Þar til telst
það að sjóða hval, og slátur, svið og
kæfu og bræða mör á haustin. Þarna
varð einnig að þvo alla þvotta. Þá voru
sóttir þvottabalar fram í skemmu og
stór pottur, sem nefndur var þvotta-
pottur. Balinn var venjulega lát-
inn standa á kassa og lögð breið
fjöl yfir hann. Blautasápa var
höfð til þess að losa óhreinindin
úr þvottinum, og svo var hann
nuddaður á fjölinni með berum hönd-
um, því að þá þekktust ekki einu sinni
þvottabretti, og þvottvífl var ekki not-
að, það þótti slíta fatnaðinum að berja
hann. Á sumrin var þvotturinn skol-
aður úti, en á vetrum varð að skola
hann inni. Hvítur þvottur var þá skol-
aður upp úr sérstöku vatni, sem blámi
hafði verið látinn í, og varð hann
áferðarfallegri fyrir það.
Fyrir jólin var mikið að gera í eld-
húsinu. Þá þurfti að steikja laufabrauð-
ið og snarkaði þá í tólgarpottinum frá
morgni til kvölds. Þá þurfti einnig að
steypa jólakertin. Var þá strokkurinn
sóttur inn í búr, fylltur sjóðandi vatni