Lesbók Morgunblaðsins - 13.01.1957, Blaðsíða 15

LE3EÓK MORGUNBLAÐSINS
27
Svam án hiks í hörðum spretti;
hvergi fákur botnsins kenndi.
Allt í kringum óðar sungu
elfar bárur köldum rómi.
Faxi beitti fjöri ungu
frækinn móti Heljardómi. —
Tvísýn var sú tröllaglíma
tókust fangi líf og dauði —
lúinn, eftir langan tíma,
landi náði klárinn rauði.
Blóðgir leggir bakkann nístu,
brjóstið hófst af sárri mæði.
Mánageislar makkann lýstu,
en mélin tuggði Faxi af bræði.
Þýtur í lofti þokusúgur
þungur niður berst frá ánni.
Drungalegur myrkramúgur
markar spor á harðri gljánni. —
Fram um ísa Faxi skeiðar,
feykir mjöll á ljósar brautir.
Uildir kveða blámar breiðar
Bjarkamál um sigra og þrautir.
BEYKI
EITT af okkar ágætustu skáldum brá
sér í þann ham að kveða lof um Dan-
mörku og gæði þau og dásemdir er
hún veitti bömum sínum. Meðal ann-
ars sagði hann að þar væri „fagrir
beykiskógar.“ En dönsku skógarnir
hafa fleira til síns ágætis en fegurð-
ina, því í þá sækja Danir mikið af
nytjaviði.
Það skal tekið fram, að sá er hér
gerir dönsku skógana að umræðuefni,
þekkir ekki útlit þeirra ,nema af af-
spurn. Meðal danskra trjátegunda er
sú, er Danir nefna „Rödbög“ og öim-
ur „Hvidbög", eða á voru máli: rauð-
beyki og hvítbeyki.
(í orðabók Jónasar Jónassonar er
þetta nefnt bæki eða rauðbæki og hvít-
bæki. En hvort réttara er beyki eða
bæki er hægt að deila um).
En það vom nöfnin á þessum trjá-
tegundum, sem hér áttu að vera merg-
urinn málsins.
Nafnið á hvítbeykinu hefir afbakazt
í munni manna. Það hefir ýmist verið
nefnt „bauja“ eða „hvítbauja." Og
ekki hefir farið betur hvað snertir
nafnið á rauðbeykinu. En það er oft
nefnt „brenni". Verður nú reynt að
greina frá, með hvaða hætti „brenni"
V erhlaunakrossgátan
í Jóla-Lesbók
LAUSN
Lárétt:
1. Bor — 4 ÍSÍ — 6 ýms — 9 kím
— 11 áma — 13 él — 15 Madeira —
18 sæ — 19 Rut — 21 tízka — 22 kal
— 23 Akab — 25 asi — 26 bull — 27
urra — 29 dark — 31 ferjutoll — 33 ós
— 35 TÐ — 36 TL — 37 gó — 38 Nato-
rúðstefna — 39 um — 40 næ — 41 nt
— 42 ýr — 43 vangreitt — 45 Kína
— 46 Raab — 48 mæra — 49 Leó —
51 rrrr — 53 íla — 54 meira — 56 fúa —
57 la — 58 fatlast — 60 af — 61
væn — 62 krá — 64 hér — 65 kné
— 66 úði.
Lóðrétt:
2 Ok — 3 rím — 5 Súezskurðar-
dcilan — 6 ÍMA — 7 MA — 8 héra
— 10 mat — 11 ára — 12 dæll — 14
luku — 16 Día — 17 Iki — 18 Salk —
20 tarf — 22 kurl — 24 Bretonana —
26 ballettar-— 28 arðræna — 29 dottn-
ir — 30 bónus — 32 fóarn — 34 sam —
37 gný — 43 víra — 44 tarf — 45 kæla
— 47 brúa — 48 míla — 49 let — 50
óra — 52 raft — 54 man — 55 ask
— 58 fær — 59 trú — 61 vé — 63 áð.
Maigar ráðningar bárust og flestar
réttar. Þegar dregið var um verð-
launin, komu upp þessi nöfn:
1. verðlaun, kr. 200,00: Sigríður
Baldvinsdóttir, Barmahlið 21, Rvík.
2. verðlaun, kr. 100,00: Guðrún
Árnadóttir, Víðimýri 4, Akureyri.
3. verðlaun, kr. 100,00: Skúli Jens-
son, Vífilsstöðum.
hefir orðið að nafni á viðartegund
þcssari.
Forfeður vorir í Noregi öfluðu sér
eldiviðar í skógunum og nefndu hann
skíð. Og enn í dag kveðum við
svo að orði að eldurinn skíðlogi, þegar
vel logar undir katlinum. Hvort Dan-
ir hafi nokkru sinni nefnt eldivið sinn
skíð, vitum við ekki, en lengi hafa
þeir nefnt hann „Brænde" (brenni).
Og út hingað fluttu Danir „Brænde".
Þannig var það búið í hendur íslend-
ingum, að trjábolirnir voru sagaðir
yfir um þvert, í álnarlanga búta. Svo
var hver bútur klofinn í tvo eða fleiri
hluta, eftir því er henta þótti, svo
meðfærilegri væri.
Hvaða viðartegund var það, eo-
svona meðferð hlaut? Þetta var nærri
einvörðungu það, sem Danir kalla
„Rödbög“ og mun hafa verið ódýr-
asti viður þeirra og þeim útbærastur.
Þessi eldiviður var seldur með öðr-
um hætti, hér á landi, en annar viður.
Hann var ekki seldur eftir máli, heldur
var hann lagður á metaskálar, og
verðið miðað við þyngdina. Um síðustu
aldamót var verðið 3—4 aurar hvert
pund. En þó verðið væri ekki hærra
en þetta, þá var „brennið" eða
„stykkjabrennið“ — eins og það oft
var nefnt — lítið notað sem eldiviður
hér á landi. Aftur á móti var þetta
mikið notað sem efniviður til margs-
konar smíða. Til dæmis notuðu tré-
smiðir þetta allmikið í hefla og önn-
ur verkfæri. Þá gerðu söðlasmiðir úr
því virki í söðla og hnakka og margt
fleira mætti telja.
Þetta var óhrjálegur efniviður og
úrgangssamur. En það sem ekki nýtt-
ist hlaut sömu örlög og önnur arin-
skersl, og kom þannig í góðar þarfir.
Nú hefir „stykkjabrenni" ekki verið
flutt til' lands vors svo áratugum
skiptir og mætti því ætla, að „brenni“-
nafnið væri aldauða. Ekki er þó því
að heilsa. Það virðist ætla að verða
lífseigt. En beyki er enn flutt til
landsins. Það kemur í ýmsum smíðis-
gripum og sem efniviður í eitt og
annað.
Það er því fremur óviðfeldið, þegar
talað er um „brennistóla", „brenni-
tunnur" og „brenniplanka" o. s. frv.
En skáldið er kvað um beykiskóg-
ana vissi hvað það söng.
4. okt. 1956.
E. R.