Lesbók Morgunblaðsins - 03.02.1957, Blaðsíða 4

64
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
tveimur undirstólpum, langbekk,
og forbekk, konusæti dyramegin,
en þilkistts yfir dyrunum, hurð fyr-
ir sjálfu húsinu á járnum með kop-
arhring, en fordyrið þiljað beggja
vegna, tvennar dyr undir brík með
hurðum á járnum, sem er gangur
að kjallarabaðstofu — loft yfir einu
stafgólfi með rúmstokkum tveim-
ur, pallurinn með sínum umbún-
aði, slám og skörum og á honum
rúm með bríkum, við pallinn lít-
ill skápur með læsingu, ein hurð
á hjörum undir pallslá, stór gler-
gluggi yfir háborði, annar yfir pall-
inum innsettur í tré.“ Eins og sjá
má á þessari lýsingu, hefir þetta
hús einnig á sér norskan svip.
Prestastofan (nr. 5) var með
reisifjöl og langböndum yfir innsta
stafgólfinu, en langsúð yfir hinum
tveimur. Húsið var alþiljað með
fjalagólfi, bríkum, rúmi og slám
þar fyrir innan, hurð á járnum með
litlum járnhring og einum gler-
glugga. Auk þessa hafði staðar-
prestur lítið hús, sem kallað var
„studiumhús prestsins“.
Stórastofa (nr. 12). Hún var 6
stafgólf „undir sillum og áfellum,
bitum, sperrum og langböndum“.
Þykir líklegast að þetta hafi verið
hús það, er Jón biskup Arason lét
byggja „þar sem ekkert hús hafði
áður staðið“, og nefndi Sal. Þegar
dómkirkjan á Hólum fauk á ofan-
verðum dögum Guðbrands bisk-
ups, var Salurinn, eða Stórastofa,
gerð að kirkju og fóru guðsþjón-
ustur þar fram þar til ný dóm-
kirkja var risin.
Ráðsmannsstofan (nr. 23), var
með reisisúð og tveimur langbönd-
um, standþili og bjórþili fyrir
framan, hurð á járnum með hespu
og keng, alþiljuð.
Brytastofan (nr. 24) var þiljuð
„á báðar síður, en með súðþili í
rjáfri“.
Prentsmiðjan (nr. 40) var alþilj-
uð í hólf og gólf, með ofni, og
afþiljað hús alþiljað í öðrum end-
anum. Sjö glergluggar voru í hús-
inu.
Af þessu má sjá, að sum húsin
hafa verið timburhús, en önnur
þiljuð í hólf og gólf. Sum þeirra
hafa verið reisuleg með lofti á bit-
um. Hefir þá verið staðarlegt að
líta heim að Hólum. Stundum var
stærð bæa gefin í skyn með því
að geta þess, hve margar hurðir
þar væri á járnum, og sennilega
hafa fleiri hurðir verið á járnum
á Hólum en nokkrum öðrum stað
á landinu, nema ef vera skyldi
í Skálholti.
Dómkirkjan er ekki með í þess-
ari upptalningu. Fimm dómkirkj-
ur hafa verið reistar þar: kirkja
Jóns Ögmundssonar, kirkja Jör-
undar Þorsteinssonar, kirkja Pét-
urs Nikulássonar, kirkja Guð-
brands Þorlákssonar og kirkja
Gísla Magnússonar 1763, sú er enn
stendur..
- o ■ ■
Niðurlægingarsaga Hóla hefst
með því, að vanrækt er að halda
staðarhúsunum við, svo að þau
fara í niðurníðslu. Hefst sú saga
löngu áður en biskupsstóllinn er
lagður niður. Mætti það þó virðast
einkennilegt, þar sem Hólastaður
hafði ærnar tekjur. Hann átti t. d.
318 jarðir, sem hann tók landskuld
af og leigur eftir kúgildi. Engum
einum ráðsmanni verður þó kennt
um hve illa fór, heldur stafar þetta
af þeim harðindum, sem þá gengu
yfir landið. Sömu söguna var einn-
ig að segja frá Skálholti, þar var
allt komið í niðurníðslu.
Tvö dæmi sýna það ljósast
hvernig komið var um viðhald
húsanna á Hólum. í Ferðabók sinni
getur Sveinn Pálsson þéss (1792),
að húsakynni kennaranna sé al-
gjörlega ósæmileg og að þrælar
hafi oft betri vistarverur. Telur
hann sennilegast að svo fari, að
enginn fáist til að kenna við þenn-
an skóla, þá er núverandi kennarar
hafi misst þar heilsu sína, og ef
til vill lífið. Og árið 1796 sóttu ail-
ir kennarar skólans um Holt í
Önundarfirði, þeir Páll Hjálmars-
son skólameistari, Halldór Hjálm-
arsson yfirkennari bróðir hans og
Gísli Jónsson undirkennari,
tengdasonur Halldórs. Eru um-
sóknirnar allar skrifaðar sama
daginn og gefa þeir hver öðrum
meðmæli, en biskup öllum sín
meðmæli, og bætir því við, að á
þessu sjáist hvílíkt „sætabrauð“
það sé, að þjóna þessum Hólaskóla,
„að ekki alleina konrektoris, held-
ur líka þessi í sínum lærdómi og
kennslu háttgrundaði og mikli
maður (Páll), skuli sækja um svo
langt burtliggjandi og örðugt
prestakall“. Þetta hafa eflaust ver-
ið saman tekin ráð þeirra kennar-
anna, til þess að vekja athygli á
því, að ekki mætti dragast lengur
að skólinn fengi viðunandi húsa-
kynni.
Þegar Sigurður biskup Stefáns-
son dó, var látin fara fram skoðun
á prentsmiðjunni, og dæmdist þá
að hún væri í svo mikilli niður-
lægingu, að hún væri ekki starf-
hæf, og húsakynni væri orðin al-
veg óviðunandi. Var þá verið að
prenta þar Vídalínspostillu, sein-
ustu bókina, sem gefin var út á
Hólum. Konungur skipaði svo fyr-
ir 1799, að prentsmiðjan skyldi lögð
niður og sameinuð Leirárgarða-
prentsmiðju, en hús hennar á Hól-
um skyldi seljast og andvirðið
ganga til prentsmiðjunnar syðra.
Þetta var fyrsta stóra áfallið
fyrir Hóla. Vegna þess að hús
prentsmiðjunnar hafði lent í nið-
urníðslu,voru Norðlendingar nú að
nýu sviftir prentsmiðjunni, er
Björn biskup Þorleifsson hafði með
miklum dugnaði keypt og sótt suð-
ur að Hlíðarenda árið 1703.
4