Lesbók Morgunblaðsins - 03.02.1957, Qupperneq 6

66
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Finnsson andaðist 1796, fluttist
biskupsstóllinn einnig til Reykja-
víkur.
Og nú var röðin komin að Hól-
um. Veturinn 1799—1800 voru þeir
staddir í Kaupmannahöfn Magnús
lögmaður Stephensen, Stefán amt-
maður Þórarinsson og Vibe amt-
maður. Kvaddi þá stjórnin þá í
nefnd, ásamt Grími Thorkelín
leyndarskjalaverði að gera tillögur
um biskupsembættið á Hólum og
skólamál landsins. Nefndarmönn-
um kom öllum saman um eitt, að
skóli og biskupsstóll gæti ekki ver-
ið lengur á Hólum. Hefir ástæðan
til þess auðvitað verið sú, að húsa-
kynni hafi verið talin óhæf. Grím-
ur Thorkelín og Stefán amtmaður
vildu flytja skóla- og biskupssetur
til Akureyrar. En Magnús Steph-
ensen og Vibe amtmaður vildu
leggja biskupsdæmið niður og sam-
eina Hólaskóla og Hólavallaskóla.
Sú tillaga fell stjórninni ágætlega
í geð. Og með konungsbréfi 2. okt.
1801 var Hólastóll lagður niður og
svo fyrir mælt, að allar fasteignir
hans skyldi seljast.
Þá brauzt Páll Hjálmarsson
skólameistari í því að sigla til
Kaupmannahafnar og ætlaði að
reyna að koma í veg fyrir, að skól-
inn yrði lagður niður. En honum
varð ekkert ágengt.
Hólar voru seldir á uppboði í
Viðvík 7. ágúst 1802. Þau Páll
skólameistari og Guðríður biskups-
ekkja buðu þá 2000 rdl. í jörðina
og staðinn, en Stefáni amtmanni
þótti það of lágt verð. Hann bauð
2010 rdl. og hreppti hnossið. Segir
Espólín að hann muni hafa ætlað
staðinn konu sinni, ef hún lifði
sér lengur. En er frá leið, iðraðist
hann þessa og seldi þeim Páli
skólameistara og Gísla Jónssyni
prokonrektor jörðina fyrir sama
verð og hann hafði keypt. Fluttist
Gísli þá að Hólum og bjuggu þeir
Páll þar saman við lítið samlyndi
fram til ársins 1814, að Páll fekk
Stað á Reykjanesi. Hafði hann
haldið skólameistaralaunum fram
að því.
Ekki er talið að þeim hafi bún-
ast vel á Hólum. Urðu þeir á fátt
sáttir nema það, að rífa staðarhús-
in og selja viðinn úr þeim. Var þá
mikil trjáviðarekla í landinu og
gátu þeir selt viðuna með upp-
sprengdu verði. Hvarf þá hvert
húsið af öðru og seinast rifu þeir
ina miklu og merkilegu Auðunar-
stofu, er þá var nær 500 ára göml-
ul, en stæðileg vel, og hefði ef-
laust getað staðið enn ef miðað
er við hvað slík hús hafa enzt vel
í Noregi. Viðurinn úr stofunni var
enn ágætur og seldu þeir „engan
stokk minna en 3 rdl. og eftir því
var önnur viðarsala þeirra, því
þeir rúðu mjög Hóla, og búnað-
ist ei að heldur .... Gerðist nú
alleyðilegt á Hólum“, segir Espó-
lín.
---o----
Þorkell Ólafsson hafði nú verið
þarna lengst allra embættismanna,
en með niðurlægingu Hóla hefst
niðurlægingarsaga hans. Ekki
hafði honum græðst fé á sinni
löngu embættistíð. Árið 1800 var
hann krafinn reikninga kirkjunn-
ar fyrir árin 1784—1799, því að
grunur lék á að hann skuldaði
kirkjunni. Var þá jafnframt at-
hugað hverjar eignir hans væri
og reyndust þær þessar: 1 kýr, 2
hestar, 11 ær og fátæklegur nauð-
synlegasti klæðnaður. Skuldin við
kirkjuna reyndist 179 rdl., en ekki
þótti fært að taka neitt af honum.
Árið 1803 skrifar Geir biskup
amtmanni og segist engar skýrsl-
ur fá frá séra Þorkeli, hvernig sem
hann leiti eftir, ekki einu sinni
manntalsskýrslur. Jafnframt skrif-
ar hann séra Þorkeli vinsamlegt
bréf og ráðleggur honum að segja
af sér prófastsembættinu, áður en
það verði tekið af honum með van-
sæmd; kveðst biskup vorkenna
honum veikleika hans (drykkju-
skapinn), er muni valda því að
hann standi ekki í stöðu sinni. Þor-
kell varð ekki við þessu, og svifti
biskup hann þá prófastsembætti
og fekk það í hendur séra Pétri
í Miklabæ.
Nú hafði séra Þorkell engar
tekjur nema fyrir prestsembættið,
en það voru 12—16 rdl. Var hann
þá á framfæri þeirra Gísla og Páls
„fyrir tekjur sínar, hafði hann
drukkið, og þó ekki nema einn sér
í húsi, og var félaus með öllu, en
þeir heldu hann lítt, og var helzt
orð á því gert í húsi Gísla, en
aldrei heyrðist þó á honum í einu
orði eða atviki; svo var hann jafn-
lyndur" (Espólín).
Fór nú svo fram um hríð. En
haustið 1815 kærði amtmaður fyrir
biskupi að Þorkell prestur van-
rækti embætti sitt. Segir biskup að
við athugun hafi komið í ljós, að
of mikið sé satt í kærunni „að
karlskepnan ekki hefir prédikað á
vetrum þegar kalt hefir verið, ekki
farið í húsvitjun og sjaldan spurt
börn í kirkju. En undir eins upp-
lýstist, að hann er hestlaus, reið-
tygjalaus og klæðlaus. Nú sé eg
það eina til ráða að hann resigneri
og þá liggur ekkert annað fyrir hon
um nema sveit hans á Suðurnesj-
um. Guð náði Rentukammer fyrir
meðferðina á honum. Það svifti
hann við Hólastólssölu ei alleina
þeim hinum tillögðu launum, held-
ur húsi, ljósi, þjónustu m. a., sem
hann áður hafði frítt“.
Biskup getur þess að hann hafi
gert margar tilraunir að kippa
þessu í lag, og enn einu sinni ritar
hann nú kansellí alvarlega beiðni
um að veita Þorkeli styrk. Getur
hann þess hve hart Þorkell hafi
verið leikinn eftir 49 ára prest-
þjónustu (þar af 45 ár stiftprófast-
ur og tvívegis officialis). Væri það