Lesbók Morgunblaðsins - 10.02.1957, Blaðsíða 5
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
81
voru gerðir af hinum sama skap-
ara, og þess vegna var eðlilegt að
álykta, að flest væri svipað með
þeim. Ef ósýnilegur andi bjó í hin-
um sýnilega líkama, þá var eðlilegt
að álykta að í hinum sýnilega al-
heimi byggi einnig ósýnilegur
andi.
En síðan á dögum Galileo hefir
mannkynið smám saman horfið frá
þessu sjónarmiði. Vísindin hafa
tekið upp þá skaðræðisstefnu að
hugsa aðeins um hinn efnislega
heim. Menn hafa fundið upp æ
nákvæmari vísindaleg áhöld,
stjörnusjár sem draga lengra út í
heimingeiminn og smásjár sem
hafa seilzt æ lengra irm í öreinda-
heiminn.
Satt er það, að maðurinn hefir
aukið þekkingu sína á efnisheim-
inum alveg stórkostlega. Hann hef-
ir seilzt óraleiðir aftur í rúm og
tíma, opnað ókunna himingeima,
mælt, vegið og efnagreint. „Frum-
eindina“, sem var minnst eind á
æskuárum þeirra, sem nú eru
rosknir, hefir hann mulið niður í
„atóm“, og atómin hefir hann svo
aftur mulið niður í nevtrónur og
rafeindir.
Ekki verður því neitað, að mikið
af þeirri þekkingu, er vísindin hafa
aflað, hefir haft stórkostlega hag-
nýta þýðingu. Sífelldar rannsókn-
ir á líkama mannsins hafa t. d. orð-
ið til þess að skurðlæknislistinni
hefir fleygt fram og greining ótal
efna hefir orðið til þess að fram
hafa komið ótal ný meðul.
Vér getum leikið oss að efninu
á þann hátt er forfeður vora hafði
alls ekki dreymt um að unnt væri.
Á einum marmsaldri hafa vísinda-
legar uppgötvanir gjörbreytt svip
menningarinnar, og þessi breyting
verður æ stórstígari og hraðari.
Á hinn bóginn verður að viður-
kenna, að aukin þekking á efnis-
heiminum hefir leitt til skelfilegra
atburða, og er þó enn hræðilegra
í vændum. Púðrið, þrúðtundrið,
ræktun sýkla til hernaðarþarfa,
atómið og vetnissprengjan — þetta
vegur allmjög upp á móti þeim
hagsmunum, sem efnisleg vísindi
hafa fært oss. Það er sagt að vís-
indin hafi aukið þægindi lífsins,
en þau hafa þá einnig fundið ráð
til að útrýma lífinu.
Kjami málsins er sá, að þrátt
fyrir allar uppgötvanir sínar hafa
vísindin ekki fundið svar við
þeirri spumingu sem mestu varð-
ar, vegna þess að þau hafa alltaf
verið að bjástra við efnisheiminn.
í bíl get eg nú ferðast 15 sinnum
hraðar en Plato gat ferðast, og í
flugvél get eg ferðast 150 sinnum
hraðar heldur en Aristoteles gat
ferðast. En spurningin sem þeir
glímdu við er enn óleyst.
Á þeirra dögum gátu menn tal-
ast við aðeins, ef örskammt var á
milli, en nú geta menn talast við
þótt hálfur hnötturinn sé á milli,
en það eru ekki sömu vizkuorð og
áður. Það getur vel verið að eg
lifi 20 árum lengur en forfeður
mínir, en verður ævi mín jafn-
gild ævi þeirra? Vísindin geta
kennt oss að reisa betri borgir og
íbúðir, en verður það sál manns-
ins að nokkru gagni?
Þegar maðurinn neitar því að
hann sé annað og meira en hold
og blóð, meðan hann lítur á sig
sem „æðstu skepnu jarðarinnar" og
ekkert meira, meðan hann afneit-
ar sínum ósýnilega innra manni,
þá reisir hann ramar skorður við
eigin framþróun. Efnishyggjumað-
urinn kemur sér í sjálfheldu. Eins
fer um hin efnislegu vísindi. Þau
eru þegar að koma sér í sjálfheldu.
Það er rétt sem einn vísindamað-
ur sagði fyrir skemmstu: „Vér
vitum ekki hvar vér stöndum".
(Úr „Time and Tide“).
Vilhjálmur Stefánsson
ENGINN Islendingur hefir orðið jafn
frægur og dr. Vilhjálmur Steíánsson.
Hann var orðinn heimsfrægur fyrir
ferðir sínar til norðurheimskautsland-
anna, áður en hann náði þrítugsaldri.
Síðan hefir frægð hans og álit aukizt
jafnt og þétt. Keppast því þrjár þjóð-
ir um að eigna sér hann. Kanadamenn
fyrir það að hann er þar fæddur,
Bandaríkjamenn fyrir það að hann
ólst þar upp og stundaði þar nám,
en íslendingar fyrir það, að hann er
af íslenzku bergi brotinn. Og Vilhjálm-
ur hefir alltaf talið sig íslending og
þótt sómi að því. Hann er líka alís-
lenzkur í anda og bar snemma á vík-
ingseðlinu í honum, að hann vildi
eins og Egill Skallagrímsson eignast
skip og ferðast landa milli. Segir svo
um það í Sögu íslendinga í N. Dakota,
eftir Þórstínu S. Jackson:
— Fáum mun Vilhjálmur vera kær-
ari en Dakota íslendingum. Til þeirrar
nýlendu kom hann tveggja ára að aldri,
og er mynd af honum í ramma venju-
lega það fyrsta, sem maður sér á
mörgum íslenzkum heimilum, sérstak-
lega i Mountainbyggð. Þar er hans
minnst sem hægfara barns, dálítið ein-
ræns í leikum. Eitt af því fyrsta, sem
hann hafði fyrir stafni, var að láta
spýtur fljóta á þvottabala móður sinn-
ar og kalla þær skip. Seinna færði
hann sig út á tjörn, er var nálægt hús-
inu, og þegar einhver drengur kom,
var hans fyrsta spuming:
„Getur þú búið til skip? Eg »kal
geía þér efni i það“.