Lesbók Morgunblaðsins - 10.02.1957, Blaðsíða 6

82
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Hjá Jóni í Þóromstungu
JÓN BJARNASON (d. 20. nóv. 1861). Húsmaður á eignarjörð sinni
Þórormstungu í Vatnsdal. Maður vel að sér, orðlagður í stjarnfræði og
mælingum, var og hagmæltur. Greinir eftir hann í Nýjum tíðindum
1852, Húnvetningi 1857, íslendingi 1862. í Lbs. eru eftir hann þýð-
ingar í náttúrufræði o. fl. (ísl. æviskrár).
FNSKUR prestur, Frederick
Metcalfe, ferðaðist hér um
land 1860 og gaf seinna út bók um
það ferðalag, „The Oxonian in
Iceland“. Hann gisti að Undomfelli
og mtm þar hafa heyrt getið um
Jón í Þórormstungu og vildi þá
endilega heimsækja hann. Fylgdi
prestur honum þangað og síðan
segir svo í ferðasögunni:
Þegar við komum að Þórorms-
tungu stóð þar gamall maður, lík-
lega um sjötugt, úti á hlaði og
hvatti Ijá. Þetta var Jón Bjama-
son. Hann er af bændaættum og
bóndi sjálfur. Hann hefir eigi að-
eins látið sér nægja að rækta jörð
feðra sinna, heldur hefir hann snú-
ið sér að öðrum efnum með enn
meiri áhuga og þolgæði. Hann
hefir þyrst í þekkingu á öllum
sviðum, en sérstaka rækt hefir
þó lagt við stærðfræði. Hann sem-
ur almanök fyrir dalbúa, og eg var
svo heppinn að fá hjá honum al-
manakið fyrir 1861, sem hann hefir
sjálfur samið og reiknað út.
Þessi sjálfmenntaði snillingur er
á borð við Björn Gunnlaugsson,
landfræðinginn, sem hefir gert hið
ágæta kort af íslandi, er ekki
stendur að baki vorum kortum.
Meðal þeirra blaða, sem eg sá hjá
Jóni, var útreikningur á myrkva,
sem verður í sumar, ásamt fallega
gerðum teikningum. Á öðru blaði
var útreikningur á brautum hala-
stjarna. Ekkert, sem við kemur
náttúruvísindum, virðist fara fram
hjá honum. Þar sá eg skrif um
grasafræði, efnafræði og steina-
fræði, ásamt minnisgreinum um
sjávarföll og storma, og um þunga
jarðstjamanna.
En honum hefir farið líkt og
heimspekingum miðaldanna, að
vísindi hans virðast allmjög bland-
in hjátrú. í einni af bólcum hans
sá eg litaðar myndir, er hann hafði
sjálfur gert af sæskrímslum, svo
sem marbendlum, hafgúum, mar-
gygi, nykri og öðrum þeim furðu-
skepnum, sem lifa í sjó og vötnum
á íslandi. Vom þessar myndir á
mörgum blaðsíðum.
Næst kom hann með nokkrar
skjóður fullar af merkilegum ís-
lenzkum steinum, sem hann hafði
sjálfur hirt á ferðum sínum. Þar
voru steingerðir trjábútar, sem
hann hafði fundið í klettum þar
í dalnum, geislasteinar, flotsteinar
(holir að innan og gátu því flotið),
lausnarsteinn sem er góður fyrir
jóðsjúkar konur, og óskasteinninn,
sem ekki er síðri.
Auðvitað á hann í fómm sínum
mikið af þjóðsögum. Sumar þeirra
hefir hann fengið hjá Daða Níels-
syni, einkennilegum manni, sem
ferðaðist um landið hvernig sem
veður var og sagði sögur. Ævi
hans lauk eins og margra annarra
íslendinga þannig að hann varð
úti skammt frá Höskuldsstöðum og
fannst lík hans ekki fyr en um vor-
ið. Hér kemur svo ein af sögum
Jóns og hann sagði mér hana með
þeirri alvöru eins og hún væri bók-
staflega sönn:
Kona nokkur, sem Margrét hét,
reið einu sinni til kirkju að Ríp.
Þar var hún til altaris, en þá greip
hana óstjórnleg löngun til þess að
fara á undan samferðafólki sínu.
Þegar menn urðu þess varir að
hún var farin, heldu þeir á eftir
henni og röktu slóð hestsins, því að
snjór var yfir. Þegar hún hafði
farið yfir vaðið, sáu þeir sér til
mikillar undrunar, að í stað þess
að halda beint heim, hafði hún
riðið í þveröfuga átt, beint í aust-
ur. Tveir menn, sem voru vel ríð-
andi, eltu hana þá og náðu henni
að lokum þótt hún riði greitt.
„Margrét, Margrét, hvað ertu að
villast?" kölluðu þeir á eftir henni.
„Villast? Eg er ekki að villast. Eg
ríð á eftir manninum mínum og
hann hlýtur að rata. En nú sé eg
hann ekki lengur, og var hann þó
hérna rétt áðan“, sagði hún. Það
var svo sem auðvitað að einhver
illur andi hafði villt um fyrir
henni, og tókst mönnunum því að
bjarga henni á seinustu stundu.
Hann sagði mér ýmsar fleiri sög-
ur með jafn mikilli alvöru. Og þá
varð mér á að spyrja:
„Trúir þú því, Jón, að yfimátt-
úrlegar verur séu til? Hefirðu
nokkurn tíma sér þær?“
Hann svaraði:
„Þegar eg var drengur var eg
ásamt fleiri börnum að leika mér
heima. Við höfðum okkur það til
gamans að kasta grjóti í stóran
stein, er stóð einn sér. Skyndilega
heyrðum við öll átakanlegt og níst-
andi hljóð úr steininum. Við urð-
um skelfingu lostin og flýðum
heim í dauðans ofboði. Hvað var
þetta? Ekki gat það verið hrekk-
ur, því að enginn gat falið sig und-
ir steininum".
Mismunur á þorpi og stórborg er sá,
að í þorpinu bíða menn með óþreyu
eftir því hvað nágranninn láti ný-
fædda bamið sitt heita, en í stórborg
bíða menn með óþreyu eftir því hvað
dýragarðsstjómin láti nýfæddan fíl
húta. - - '